Een gangbare korte geschiedenis van speelkaarten
1 augustus 2018
Over de geschiedenis van speelkaarten bestaan veel onzekerheden. En waarschijnlijk zullen die nooit worden opgeheven. De geschiedenis van speelkaarten bestaat daarom niet, wel een geschiedenis.
Chinese speelkaart van rond 1400
De oorsprong van speelkaarten ligt vrijwel zeker in China. Er zijn echter ook historici die denken dat speelkaarten ongeveer tegelijkertijd in Perzië en India zijn ontstaan. En enkelen denken zelfs aan de Saracenen; een volk dat door Christenen vanaf 1500 Arabieren wordt genoemd.
In China is een spel echter al snel populair en geaccepteerd als amusement. Het heet Yezi Ge, wat regels van bladeren of vellen betekent. De vroegste vermelding hierover komt van Su E. Deze Chinese schrijver beschrijft in 890 hoe prinses Tong Chang, een dochter van de keizer, in 868 het bladerenspel speelde met haar schoonfamilie.
Ruim honderd jaar later bevestigt de Chinese geleerde Ouyang Xiu, dat het spel bestond tijdens de Tang-dynastie (618-907). Het spel zou ongeveer tegelijkertijd zijn ontwikkeld met het gebruik van vellen papier; daarvoor schreef men op papieren rollen.
Een eerste boek over speelkaarten is Yezi Gexi, genoemd naar het populaire spel. Het spel zou bestaan uit vier sets van 14 kaarten en elk een eigen kleur. De kaarten zijn tevens bankbiljetten, volgens sommige historici omdat de kaarten worden gebruikt om te gokken.
Vanuit China komen de kaarten, via Egypte, rond 1300 naar Europa. Waar in Europa? De meningen hierover zijn weer verdeeld. In ieder geval niet naar Nederland. Spanje, Italië en Frankrijk eisen de introductie op van het eerste kaartspel in Europa.
In deze gangbare geschiedenis van speelkaarten houden we het op Italië. Daarna gaat het naar Spanje en Duitsland. Tenslotte komt het kaartspel in Frankrijk, slechts een tiental jaren later.
Waarschijnlijk oudste speelkaart van houtsnijnwerk, uit 1440
Frankrijk zou zich echter ontwikkelen tot het land dat onze speelkaarten het meest beïnvloedt. Dat begint met een kaartspel dat koning Karel de zesde van Frankrijk eind 14e eeuw laat ontwerpen. Het kaartspel lijkt nog niet helemaal op de huidige kaarten, maar heeft al meerdere herkenbare onderdelen.
Het bestaat uit 56 standaard kaarten. De vier sets zijn dan geïllustreerd met bekers, zwaarden, munten en knuppels. De Fransen ontwerpen geleidelijk meer spelen en de vier sets bestaan in 1480 al uit harten, schoppen, ruiten en knuppels. Die laatste veranderen in de loop van de tijd in klavers.
De Franse vormgeving is in de meeste huiskamers in Europa gangbaar. Het verwijst naar de Franse kaarten van het eerste uur. Die toen wel veel abstracter werden getekend dan tegenwoordig.
Want veel van de eerste Europese speelkaarten zijn gebaseerd op Tarot kaarten. Die kaarten komen een kleine honderd jaar na de speelkaarten in Europa. Ze hebben geheel andere afbeeldingen dan de Chinese kaarten. Het zijn ook gewoon kaartspelen; de voorspellende en occulte toepassing van Tarot kaarten begint pas in de 18e eeuw.
Van de Tarot kaarten is de oorsprong ook niet bekend. Het vermoeden bestaat dat ze uit Arabië komen. Wellicht dat daar de misverstanden over de speelkaarten zijn begonnen; Chinese kaarten en Arabische kaarten die ongeveer tegelijkertijd in Europa verschijnen.
De spelletjes met speelkaarten zijn gebaseerd op bestaande spelen, zoals schaken en dobbelen. En omdat gokken al zo oud is als de mensheid komen er al snel spellen waarbij mensen om geld of bezittingen spelen. Niet lang na de introductie in Europa verschijnen mede daardoor al snel de eerste verboden op kaartspelen.
Andere redenen voor verbod in die tijd zijn het toegenomen geweld en asociale gedrag tijdens het kaartspelen. Want kaarten is een welkom tijdverdrijf. Maar er wordt veel vals gespeeld en vaak flink gedronken.
Er zijn er ook religieuze verboden. Die bepalen bijvoorbeeld dat gelovigen op bepaalde dagen niet mogen gokken of kaartspelen. Om hun regels kracht bij te zetten worden door geestelijken zelfs kaartverbrandingen georganiseerd
Ondanks het verbod in meerdere streken en landen wordt het kaartspelen snel populair in Europa. Van gevangenen tot koningen spelen het. Het brengt een hele nieuwe industrie op gang rond de productie en vormgeving van kaarten.
Er verschijnen boeken over kaartspelen met onderwerpen die we nu nog steeds kennen, zoals spelregels, strategieën, verslaving, geschiedenis en dergelijke. En kunstenaars schilderen taferelen, waarmee ze alle facetten van het kaartspel in beeld brengen.
In de geschiedenis van het kaartspel zijn meerdere ontwikkelingen te onderscheiden. Een interessante ontwikkeling is te zien bij het vervaardigen van de kaarten.
Een houtbloksnijder – ets: Jost Amman
De eerste kaarten werden nog met de hand getekend en ingekleurd. Naarmate het kaartspel populairder werd moesten er meer kaartspellen tegen een redelijke prijs worden gemaakt. Drukken met houtblokken is de eerste oplossing. Die techniek, die xylografie wordt genoemd, is dan al 1500 jaar oud.
Het is een Chinese techniek die ook pas rond 1300, gelijk met de speelkaarten dus, naar Europa komt. De kwaliteit van de afbeeldingen valt met deze techniek tegen en de kaarten zijn meestal ongekleurd. Voor het maken van luxere kaartspelen gebruikt men daarom vanaf eind 15e eeuw koperplaten.
Geleidelijk worden de druktechnieken moderner. Daardoor worden de speelkaarten mooier, goedkoper en nog toegankelijker voor een groot publiek.
De vooralsnog laatste stap in de geschiedenis van de speelkaarten lijkt het online spel. Dat kan Patience zijn (ook een online casino spel tegenwoordig) of Solitaire dat vaak standaard met elke computer, tablet of smartphone wordt meegeleverd. Of het is een gebruikelijk casinospel als Baccarat of het zeer bekende blackjack dat we spelen in een online casino.
De wijze van spelen is anders dan in 1300. Maar de kaartafbeeldingen zijn gebleven, de harten, schoppen, ruiten en klavers, en het koninklijk echtpaar met de boer.
Lees je graag over de geschiedenis van aan gokken gerelateerde onderwerpen? Bekijk dan ook onze andere geschiedenisartikelen, onder andere over de geschiedenis van de moderne gokkast, de oorsprong van het woord ‘gokken', of lees meer over hoe het bekende casinospel blackjack is ontstaan.
Daarnaast hebben we artikelen over Londonse gokhuizen rond 1800 en de ontstaansgeschiedenis van Las Vegas gepubliceerd. Ontdek hoe Vegas zich van indianengebied tot dé gokhoofdstad van de wereld ontwikkelde.
