Mata Hari ontmaskerd in Monte Carlo casino
23 juli 2018
Is Mata Hari ontmaskerd in Monte Carlo? Het is een verhaal dat je vrijwel nooit hoort, omdat slechts weinigen het weten. Er zijn boeken volgeschreven over Mata Hari, ontdekte ik toen ik me vorig jaar in haar leven verdiepte. Je kunt geen taal bedenken of haar levensverhaal is erin vastgelegd. Soms zelfs, zoals in Nederland, in meerdere boeken. Maar het verhaal van haar ontmaskering, de aanzet naar haar arrestatie, staat niet in die biografieën. Daarom vertel ik het hier.
Het levensverhaal van Mata Hari is waarschijnlijk iedereen bekend. Op zijn minst in grote lijnen. Mata Hari is het verhaal van de Friezin, geboren in Leeuwarden als Gertrude Zelle, die danseres wordt. Daarnaast is ze maîtresse van meerdere mannen. Allemaal mannen met hoge functies of adellijke titels. Ze heeft er soms meerdere tegelijk, maar wel na elkaar als je begrijpt wat ik bedoel.
Haar contact met hooggeplaatsten maakt haar een ideale spionne. En dat is waar ze uiteindelijk het bekendst mee wordt. Mata Hari is een legende over wie, 100 jaar na haar dood, nog steeds boeken, films en tentoonstellingen worden gemaakt.
Mata Hari in 1905 tijdens haar optredens in Musée Guitmet
Na haar eerste officiële optreden in 1905 in het Museé Guimet in Parijs, krijgt ze de naam Mata Hari. Ze treedt daarna op verschillende plaatsten op. Naast Parijs, Berlijn, Londen en Madrid is ze een graag geziene gast in het theater van Monte Carlo.
Monte Carlo is een plaats waar ze zelf ook graag verblijft wanneer ze niet hoeft op te treden. Ze brengt daar met haar bekende verschijning meerdere mannen het hoofd op hol. Regelmatig gaat ze naar het casino. Gokken doet ze echter niet. Ze wil slechts gezien worden en informatie opvangen, sinds ze in 1907 als spionne aan het werk is gegaan onder codenaam H-21.
Monte Carlo was altijd al een plek waar acteurs, schrijvers, politici, leden van Koninklijke families en vele andere bekenden zich lieten zien. Dat is aan het begin van de Eerste Wereldoorlog niet anders. Prins Albert 1 wil graag dat Monaco neutraal blijf tijdens die oorlog. En Frankrijk accepteert dat.
Het landje ligt omgeven door Frankrijk, dicht bij de Italiaanse grens en met een haven aan de Middellandse Zee. Dat maakt het een ideale locatie voor een internationaal spionnennest. En dat wordt het ook. Geheim agenten en slinkse individuen uit meerdere Europese hoofdsteden mengen zich in de aanvang van de oorlog tussen het theater- en casinopubliek.
Frankrijk eist een tegenprestatie voor het accepteren van de neutraliteit van Monaco. Het landje met zijn beroemde casino en theater moet een ontspanningsoord zijn voor geallieerde officieren met verlof. Die militairen maken Monaco extra aantrekkelijk voor spionnen.
Al enkele jaren voor de oorlog hebben Britse geheim agenten verdenkingen tegen Mata Hari. Ze waarschuwen hun Franse collega’s, maar die negeren dat. Mata Hari is populair en ze is bovendien de maitresse van de Franse minister van Buitenlandse Zaken. Bij het uitbreken van de oorlog worden de Fransen nogmaals door de Britten gewaarschuwd.
Het Tweede Bureau, de Franse geheime dienst, krijgt pas in het voorjaar van 1915 argwaan. Dat begint als Mata Hari toestemming vraagt een veldhospitaal in Vittel te mogen bezoeken, om een van haar mannelijke vrienden te verzorgen. Het hospitaal is bijzonder goed bemand met verpleegkundigen en Mata Hari heeft eerder getoond geen ervaring, talent of belang in verpleging te hebben.
Waarom wil zij naar Vittel, vragen de Fransen zich af. Vittel ligt aan het front. Een scherp waarnemer kan direct de voorbereidingen zien die Maarschalk Joseph Joffre maakt voor een offensief. De inlichtingendienst houdt Mata Hari nauwlettend in de gaten vanaf haar terugkeer in Parijs. Maar naast het schrijven van brieven naar familie in Nederland volgt ze haar gebruikelijke routine van optreden en bezoeken van mannen.
Mata Hari is populair in Monte Carlo. Wanneer ze komt optreden in het theater, hangen er ver van tevoren al posters in de stad. Maar ze gaat ook naar Monaco voor haar eigen plezier. Zo ook in het najaar van 1916.
Ze heeft juist een periode van optredens in Madrid afgesloten. Haar optreedschema toont enkele vrije dagen en die besluit ze in Monaco door te brengen. Daar aangekomen blijkt het theaterprogramma flink verstoord door de oorlog. Meerdere aangekondigde optredens zijn geannuleerd. Het theater en vrienden overtuigen haar tot optredens op de vrijgevallen dagen.
Na een van de optredens gaat Mata Hari, zoals altijd, naar het casino om iets te drinken. Een van de nieuwe vrienden die ze in die dagen heeft ontmoet, de Russische kolonel Suvarsky, waggelt duidelijk onder invloed van alcohol naar haar toe. Met in zijn hand een goed gevuld glas maakt hij een overdreven buiging. Plots gooit hij zijn glas weg, legt zijn rechterhand om haar middel en drukt zijn mond op haar lippen. Tegelijkertijd steekt hij zijn linkerband in de bovenkant van haar jurk.
Mata Hari weet zich los te rukken en ze drukt de Rus van zich af. Daarna haalt ze een kleine pistool uit haar handtas en schiet de officier in zijn borst. Terwijl hij op de grond valt geeft ze hem nog enkele schoppen. Het is de perfecte uitvoering van een woedende vrouw die haar eer verdedigt.
Enkele omstanders brengen Suvarsky naar het ziekenhuis. Daar wordt een noodoperatie uitgevoerd, die zijn leven redt. Het casino wil vanzelfsprekend een schandaal vermijden. Ze zijn dan ook aangenaam verrast als de politie meldt dat er vele ooggetuigen zijn die vertellen dat de officier de aanval heeft uitgelokt. Het incident zal geen gevolgen hebben. Mata Hari verlaat Monaco daarop haastig de volgende dag.
Wat is er werkelijk gebeurd? Kolonel Suvarsky is als verbindingsofficier toegewezen aan de geallieerde troepen in Frankrijk. Hij heeft opdracht de vermoedelijke spionne Mata Hari te ontmaskeren. De val die is gezet begint in Madrid. Vandaar uit lekken enkele medewerkers de informatie dat Suvarsky geheime documenten bij zich heeft over Russische ballingen. De informatie daarin is waardevol voor de Duitsers, omdat ze er onrust mee kunnen zaaien onder de Russische troepen.
Het vermoeden is, dat wanneer Mata Hari een spionne is, ze ongetwijfeld opdracht zal krijgen de papieren aan Suvarsky te ontfutselen.
Kort na haar aankomst in Monte Carlo stelde de kolonel zich nadrukkelijk op als een groot bewonderaar. En die middag heeft hij Mata Hari in zijn villa uitgenodigd. Hij weet haar vertrek die avond tot het uiterste te rekken. Ze moet zich daardoor haasten op tijd in het theater te zijn voor haar nachtelijke optreden. Meteen na haar vertrek controleert de kolonel zijn dossiers en ontdekt dat de rapporten met de gelekte informatie zijn gestolen.
Op dat moment moet hij de andere agenten waarschuwen. Suvarsky gaat echter in zijn eentje verder. Bekend met de gewoonte van Mata Hari na haar optreden iets te drinken in het casino, wacht hij haar op. Hij vermoedt dat ze geen tijd heeft gehad zich van de belastende documenten te ontdoen. Ze kan die hooguit in haar beha hebben verstopt. In plaats van haar direct te ontmaskeren, belandt hij in het ziekenhuis.
Mata Hari op politiefoto na haar arrestatie
De agenten van het Tweede Bureau zijn inmiddels echter overtuigd. Vanaf haar vertrek uit Monaco houden ze haar in de gaten. In eerste instantie in de hoop dat zij hen zal leiden naar andere leden van haar spionage netwerk.
Op een gegeven moment onderscheppen ze een gecodeerd bericht van Mata Hari aan luitenant Von Krohn, de Duitse militair attaché in Madrid. Ze vraagt daarin om een betaling voor H-21 over te maken naar een rekening in Parijs. Kort na het ontvangen van het geld wordt Mata Hari, op 13 februari 1917, gearresteerd in haar hotelkamer in Parijs.
