Loteria, het Mexicaanse bingo
29 september 2020
Loteria is het Spaanse woord voor Loterij. Je komt het woord als zodanig in meerdere Spaanstalige landen tegen. In Mexico is de loteria echter geen loterij, maar een kansspel vergelijkbaar met bingo. Het uiterlijk ervan doet dan weer denken aan de Italiaanse smorfia, een lotto met afbeeldingen. Want loteria is een bingo met 54 afbeeldingen in plaats van getallen.
We weten door een eerder artikel dat de moderne loterij in Utrecht begon. Andere loterij-achtige spellen ontstonden rond diezelfde tijd of zijn er later van afgeleid. De Loteria vindt vanzelfsprekend ook zijn oorsprong in de religieuze omgeving van het lot. Het werd een bingo met een ander achtergrondverhaal.
Laten we maar beginnen met een kanttekening bij het verhaal van de geschiedenis. Het zijn hoofdzakelijk Mexicaanse schrijvers en historici die zich verdiepten in de geschiedenis van de Loteria. Ze zijn het echter niet volledig eens met elkaar. Dat is niet verwonderlijk, gelet op de geschiedenis van de loterij als geheel.
Vanwege de verschillen krijgen artikelen en boeken, ook bij andere onderwerpen, vaak de titel ‘een geschiedenis’ in plaats van ‘de geschiedenis’. Dus ook wij houden het hier bij een geschiedenis.
Daarbij is het wel leuk om in het achterhoofd te houden, dat Mexico tot circa 1845 veel groter was dan nu. Grote delen van de huidige Verenigde Staten behoorden ertoe, zoals onder andere het huidige Texas en Californië. Daar kun je daardoor nog vormen van de Mexicaanse Loteria tegenkomen.
Van oudsher speelden Mexicanen meerdere spellen, waarvan sommigen door het gehele land werden gespeeld. Ze kenden bijvoorbeeld ook het moccasin-spel dat we eerder bespraken. Daarnaast waren er spellen met bonen, zaden en andere natuurproducten. Attributen die de oude Europeanen ook gebruikten bij hun spellen, met andere regels.
Veel van de Mexicaanse spellen hadden een religieuze achtergrond. Daarin kwamen geleidelijk meer wereldse invloeden. Een belangrijke invloed kwam ook van de Azteken. Zij combineerden oude religies en wereldse inzichten met hun eigen symbolen en gebruiken.
In 1519 zette de Spaans ontdekkingsreiziger Hernán Cortés voet aan de Mexicaanse wal. Hij bracht de Mexicanen, en vooral de Azteken, een hoop ellende. Maar Cortés en de andere Spaanse soldaten brachten ook Europese spelinvloeden in.
Uit een combinatie van de bestaande spellen en de Spaanse invloed ontstond uiteindelijk de Loteria. Loteria bestond uit een combinatie van kaarten, een weddenschap en een spel. In 1769 kreeg loteria in Mexico, onder de Spaanse koning Karel de Derde, zijn huidige spelvorm. De afbeeldingen kregen daarbij Europese invloeden.
Er waren min of meer drie partijen te onderscheiden bij Loteria, het bingo met afbeeldingen. Je had de particulieren die het in familiaire sfeer speelden. En je had de kerk en de staat die het organiseerden. Zij deden dat gescheiden van elkaar, omdat ze beide met de inkomsten een ander doel voor ogen hadden. En de kerk keek vanuit de religieuze achtergrond anders naar gokactiviteiten.
Pas toen beide partijen inzagen dat loteria uitwassen zoals gokverslaving, dronkenschap e.d. veroorzaakte kwam er meer samenwerking. Aan de afbeeldingen kon nog wel enig verleden worden herkend. Dat zag je bijvoorbeeld aan de religieuze symboliek en bijbehorende onderwerpen als een kruis, de dood en de duivel. Terwijl de staat het meer zocht in huishoudelijke zaken als een steelpan, een hoed en drinkbeker.
Loteria was dus een landelijk bekend bingospel dat geleidelijk ontstond uit andere spellen en invloeden. Toch lukte het de Mexiaanse uitgeverij Don Clemente Jacques een eigen uitvoering van het spel in 1887 te patenteren.
Er bleven daarna echter ook andere uitvoeringen bestaan. Bepaalde gebieden in Mexico gebruikten daarbij bijvoorbeeld plaatsgebonden afbeeldingen. Bedrijven maakten ter promotie eigen versies. En particulieren maakten hun eigen spel voor thuis. Recent voorbeeld is het spel dat de schrijver Alec Dempster maakte in 2015; een spel met houtsnijwerk gebaseerd op een muziekcultuur. Verschillen in de verschillende versies ligt vooral in de afbeeldingen, niet in de spelwijze.
Die spelwijze is zoals gezegd vergelijkbaar met bingo. De speler krijgt een kaart met meerdere afbeeldingen in plaats van getallen. En de spelleider heeft een kaartspel met de afbeeldingen. Hij neemt daarvan een kaart en vertelt welke dat is.
De wijze van afroepen kent een aparte geschiedenis. Soms werd slechts de kaart benoemd. De spelleider hield het dan bij ‘kat’ of ‘beker’. Maar soms hingen er tradities aan. Dan werd de benoeming verwerkt in een gezegde, aanbeveling of specifieke Loteria spreuk of vers. Bij de ‘duivel’ kon dat een zinnetje zijn als ‘gedraag je vriend, anders zal de kleine rode je meenemen’.
De basis van de bingo-spelwijze is eenvoudig. Dat afbeeldingen verschillen maakt daarbij niet uit. Door de achtergrond van meerdere Mexicaanse spellen ontstonden wel spelvarianten. Niet in de basis, maar bijvoorbeeld in de wijze van gokken. Spelers kunnen bijvoorbeeld van tevoren afspreken dat niet alleen de volle kaart winst oplevert, maar ook diagonaal gevulde kaarten of andere varianten.
Wanneer je op Pinterest of bij Google kijkt naar Loteria afbeeldingen zie je tegenwoordige een enorme verscheidenheid. Daardoor is naast spelers van het spel ook een grote groep verzamelaars van afbeeldingen ontstaan. De historische spelerskaarten en oude losse kaarten van de spelleider zijn daarbij natuurlijk favoriet en daarvoor worden, vanwege hun zeldzaamheid, de hoogste bedragen betaald.
Sommige historici zien in die kaarten ook een geschiedkundige waarde. Ze tonen volgens hen de loop van de geschiedenis van Mexico. Veranderingen daarin, bijvoorbeeld de komst van de Spanjaarden, zorgde immers voor andere afbeeldingen. Er zijn ook perioden dat de afbeeldingen nationalistischer zijn en andere waarbij de nadruk ligt op religie.
We schreven dit artikel grotendeels in de verleden tijd. Maar dat zegt niets over de huidige populariteit van loteria in Mexico. Want die populariteit is nog steeds groot. Loteria wordt nog steeds veel gespeeld. En er komen nieuwe afbeeldingen. Daarnaast zijn er kunstenaars die de afbeeldingen in hun werk verwerken.
Spraakmakend daarbij is het werk van Alma Lopez. Zij gebruikt de oude religieuze afbeeldingen om aandacht te geven aan onder andere verkrachting, gendergeweld en racisme. In het conservatieve mexico leidt het tot veel discussie. Dat is natuurlijk precies waar Lopez naar streeft.
Mexicanen die zich willen onttrekken aan de discussie kunnen meedoen aan de nationale loterij. Een loterij vergelijkbaar met onze Staatsloterij. Of ze kunnen allerlei casinospellen spelen. In offline casino’s is dat spannend. De meeste casino’s bevinden zich in gevaarlijke buurten.
De meeste Mexicanen spelen daarom nog graag een spelletje Loteria in hun eigen omgeving. En roulette, poker en andere spellen spelen ze online. In Mexico zwabbert de overheid met haar online gokbeleid al meerdere jaren tussen vrijgeven of verbieden. Intusssen werd Mexico een van de landen in de wereld waar online spelen het snelst groeit.
