Etymologie: het woord casino, waar komt dat vandaan?
17 september 2018
Het woord casino, waar komt dat vandaan? Vraag je het een willekeurige voorbijganger. Dan is de kans groot dat hij, of zij natuurlijk, zegt dat het een Engels woord is. Bij het woord Casino denken we immers al snel aan Las Vegas, de gokstad die ook veel in films voorkomt.
In het etymologisch woordenboek, met de oorsprong van woorden, van Van Veen en Van der Sijs uit 1997 staat onderstaande:
casino [gebouw voor gokken, feesten] {1824} < italiaans casino [huisje, lusthuis, speelhuis], verkleiningsvorm van casa [huis] < latijn casa [hut, huisje, optrekje].
En Philippa en anderen schrijven in hun woordenboek uit 2009 over de eerste vindplaats van het woord: Het eerste casino (in de hedendaagse betekenis van het woord) dat in teksten voorkomt, is Casino dei Nobili in Florence (1775).
Het komt inderdaad uit het Italiaans. Maar daarbij is nog wel wat meer te vertellen…
In het artikel over de Ridotto, lazen we dat een zijzaaltje van een theater ridotto werd genoemd. In die zaaltjes, ridotti, werd gegokt en het eerste casino, in 1638, werd ernaar genoemd.
Die eerste, officieel door de overheid goedgekeurde, gokgelegenheid kreeg halverwege de 18e eeuw steeds meer tegenwerking. Respectabele families gingen failliet, men speelde er vals en er kwam steeds meer ‘gepeupel’. De overheid steunde de Ridotto nog, maar niet meer van harte, tot 1780.
Er waren vanzelfsprekend altijd illegale gokgelegenheden gebleven, tegelijk met het officiële Ridotto. Maar daar kwam allerlei volk. Rond 1750 zochten gegoede burgers nieuwe gokmogelijkheden. Die vonden ze in het begin thuis, in het eigen huis. Meestal werd dan toch vaak gespeeld in een bijhuis, tuinhuis of het tweede huis op het platteland.
Doorgang naar club van de notabelen in Venetië
Zo’n klein huis werd een ‘casin’ genoemd, meervoud casini. Het waren vooral vrouwen die daar gokgelegenheid gaven. Geleidelijk organiseerden mannen echter hun eigen omgeving. Ze huurden of kochten gezamenlijk een gelegenheid in de stad en begonnen daar een club. Daar konden ze gokken, maar ook een boek lezen of een gesprek hebben met gelijkgestemden. Zo’n club werd ‘casin dei nobili’ genoemd.
Casino is niet meer dan het mannelijke woord dat hoort bij casin. Zoals casina het vrouwelijke woord is. De mannenclubs, zoals hierboven bedoeld, werden daarom soms ook ‘casino dei nobili’ genoemd. Geleidelijk liet men ‘dei nobili’ weg.
Eind 18e eeuw was het woord casino min of meer algemeen gangbaar in Italië. Het duurde daarna nog enige tijd voor het synoniem werd aan een gokgelegenheid, zoals wij dat nu gebruiken. Daarnaast werd overigens ook Ridotto nog gebruikt en soms zelfs ‘Ritrove e Ridotto’ (ontmoeting en besloten).
Het woord Casino komt dus van casin en dat is op zich weer afgeleid van casa. Maar ligt de oorsprong daarvan in het Latijn? Meerdere taalonderzoekers denken inmiddels dat het door de Romeinen is meegenomen vanuit Noord-Europa. Het zou een Keltische oorsprong hebben.
De Romeinen zelf gebruikten voor hun (land)huizen het woord Domus. Voor eenvoudiger huizen hadden ze andere namen. Maar niet casa. Dat gebruikten ze voor de houten huisjes met rieten daken die ze bij Asterix en Obelix aantroffen in Gallië.
In 2012 werden in Spanje, dat ook het woord Casa kent, enkele taalontdekkingen gedaan. Daar wijst men nu ook naar de Kelten. En naar het Grieks. Dat zou invloed hebben gehad op het Iberisch, een taal die in de oudheid werd gesproken in Spanje en Portugal.
Maar hoe ging het verder met het woord casino? In andere landen werd het woord casino ook geleidelijk bekend, maar nog niet direct in zijn huidige betekenis. In een Engels woordenboek uit 1800 staat als omschrijving: a club-house or public building on the continent, provided with rooms for social meetings, music, dancing, billiards etc. (een clubhuis of openbaar gebouw op het vaste land …).
In de Encyclopedie Britannica van 1849 wordt alleen het kaartspel casino beschreven. En de Oxford Dictionary van 1923 schrijft bij casino: summer-house (in Italy) 1831; a public room for social meetings; a public music or dancing saloon 1789; a game of cards, see Cassino.
Gokken wordt in deze en andere woordenboeken pas veel later genoemd.
In Frankrijk gebruikten ze het woord case voor een klein huis. Casino kenden ze rond 1850 als een Italiaans woord, voor een toren die zijzelf Guèrite noemden.
Die betekenis van het woord Casino is militair. In het Italiaanse militaire woordenboek van Grassi uit 1833 staat bij Casino:
Een ronde of veelhoekige toren, gemaakt van bakstenen of hout, die meestal op de uiterste hoeken van vestingwerken werd geplaatst. Daardoor kon de schildwacht die binnen was, in de greppel en eromheen kijken door enkele mazen die op ooghoogte in stukken waren gesneden. Tegenwoordig bedoelen we met casino elke kleine ronde toren, vierkant of veelhoek, meestal van hout, dat dient als schuilplaats voor een schildwacht.
Je kunt je daarbij wellicht een schildwachtershuisje voorstellen. Bij het zien daarvan is de associatie met een vierkant casinobrood ook snel gemaakt.
Wanneer het woord casino gemeengoed werd als naam voor een gokgelegenheid is moeilijk precies vast te stellen. In Frankrijk kwam het woord casino rond 1850 in de taal. Maar het werd vooral gebruikt als benaming van een club- of dorpshuis en zelfs als theater, zoals bij het Cadet Casino in Parijs.
In 1863 werd het Casino de Monte-Carlo geopend. Maar dat was ook meer dan een gokgelegenheid. Het had een clubgedachte met een theater, restaurant en gelegenheid elkaar te ontmoeten.
In andere landen, gebieden en steden werden eerst nog andere namen gegeven aan gokgelegenheden. In Engeland hield men nog lang vast aan club, in plaats van casino. Begin 20e eeuw werd het woord Casino als gokgelegenheid, door Italiaanse immigranten geïntroduceerd in Amerika.
Nadat je nu hebt ontdekt waar het woord ‘casino' vandaan komt, kan het woord ‘gokken' natuurlijk niet achterblijven. Lees direct verder!
