Etymologie: het woord payline
23 april 2023
Iedereen kent dat lijntje bij slotmachines waarop je punten verdient. De ene persoon gebruikt daarvoor het woord payline. Anderen houden het op winstlijn of (uit)betaallijn. Het woord payline komt uit het Engels, dat mag duidelijk zijn. De Nederlandse woorden zijn veel korter in gebruik.
Alle drie zijn het samengestelde woorden van een voorvoegsel voor het woord lijn. Over winst schreven we al eens. Hier kijken we naar de achtergrond van het woord payline en betaallijn. De voorvoegsels daarvan betekenen wellicht hetzelfde, maar hun verleden of oorspronkelijke betekenis verschilt.
Het woord payline is opgebouwd uit pay en line. Die lijn vergeten we maar even. We kijken naar pay. Wanneer we bij dat woord ver teruggaan stuiten we op een bijzondere betekenis, namelijk vrede (sluiten). Het komt van het Latijnse woord pacare. Bij dat woord kunnen we denken aan het Nederlandse werkwoord bevredigen of het woord tevreden.
In de middeleeuwen spreken de meeste wetenschappers latijn, zoals nu iedereen Engels spreekt. In die tijd krijgt pacare de betekenis van ‘een schuldeiser tevreden stellen’. Het gaat erom ‘vrede’ te maken door betaling aan iemand die je geld schuldig bent.
Het Latijnse woord pacare wordt in het oude Frans opgenomen als paier. Dat nemen de Engelsen kort daarna exact zo over. Paier betekent bij hen dan ook zoiets als bevredigen.
In het moderne Frans verandert de i later in een y, dus payer. Het is niet duidelijk of de Engelsen dat eerder of later al deden. Bij hen wordt het werkwoord to pay. Het gaat daarbij niet per se om geld, een schuldenaar kan immers op allerlei manieren tevreden worden gesteld.
Vanaf 1200 krijgt ‘pay’ meerdere betekenissen in het Engels, naast die van bevredigen zoals hierboven bedoeld. Honderdvijftig jaar later wordt het ook figuurlijk gebruikt voor bijvoorbeeld ‘lijden’, als door een straf.
Een wellicht wat vreemde betekenis in die tijd is ook ‘kalmeren’, waar wellicht wel iets van vrede in zit. De betekenis sterft echter al rond 1500 uit.
Eind 16de eeuw komt een nieuwe vorm in zwang in de zin van (terug)geven, zoals in de oorspronkelijke betekenis van het Latijnse woord pacare. Het geeft enige verplichting aan, zoals in pay attention (aandacht geven), pay respect (respect geven).
En ergens in de 19de eeuw worden vormen van pay voor het eerst gebruikt om aan te geven dat iets winstgevend of betaalbaar is, of een mooi rendement kan opleveren.
De betekenis die wij aan het woord pay geven bij een slotmachine begint rond 1400. Pay wordt in Engeland dan voor het eerst gebruikt voor het uitbetalen van geld (of loon). Het gaat dan nog om betalen voor arbeid of een dienst. Daarbij mocht in plaats van geld overigens ook iets anders als betaling worden gebruikt.
Geleidelijk komt pay voor in allerlei woorden als voor- of achtervoegsel, zoals in payer en repay. De creatievere vormen zijn echter uit de moderne tijd. Vanaf ongeveer 1900 zien we woorden als prepay en paycheck. De dwingende betekenis van betalen, oftewel pay promptly (direct betalen) kwam in 1911 in omloop. En in 1958 verschijnt dan ook de ,.
De winstlijn verschijnt al vroeg als streepje in de geschiedenis van de slotmachine. Maar het woord payline, in de betekenis van dat lijntje, staat dan nog lang niet in de woordenboeken. Wanneer het voor het eerst wordt gebruikt is niet te achterhalen. Maar het is in ieder geval lang na de Liberty Bell, de eerste slot machine van Charles Fey.
Inmiddels heeft het woord payline, zoals veel Engelse woorden, een weg gevonden in de vocabulaire rond gokken. En daarbuiten.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit de rechtszaak tussen een Duits en Frans bedrijf. Het Duitse bedrijf wilde een domeinnaam met het woord payline gebruiken (bijv. in payline.de). In Frankrijk was echter het toplevel domein payline in gebruik (dus www.xxxxx.payline). Het Franse bedrijf maakte bezwaar en won omdat de rechter het verwarrend vond voor Fransen; want de Duitse site was ook bereikbaar voor Fransen.
De vertaling van het woord payline mag dan betaallijn zijn, het woord betalen heeft een geheel andere achtergrond. Het woord betalen is verbonden met taal, talen en tal. En via een omweg ook met een verhaal, wat we nog terugzien in het Engelse tale.
Bij talen denken we al snel aan het middel van communicatie. Maar talen heeft ook de betekenis van ‘ergens naar verlangen’. Of juist niet, zoals in de zin ‘hij taalt er niet naar’. Dat verlangen heeft in de vroegste vorm van talen een meer dwingende juridische achtergrond. Het gaat dan om ‘aanspraak maken op’. Degene die aanspraak maakt verlangt van de andere een betaling.
Dat wordt al rond 1200, maar in een andere vorm, gebruikt. In teksten komt betalen later voor in zinnen met bijvoorbeeld ‘ … te talen’, als iemand wordt vertelt hoeveel hij moet betalen. Grof gezegd is betalen in die tijd vooral het voldoen van een schuld.
Evenals het woord pay krijgt ook betaal een aanvullende functie. Als zelfstandig naamwoord alleen als voorvoegsel in bijvoorbeeld betaalkaart, betaaltelevisie en betaalautomaat. Het afgeleide werkwoord is in gebruik als achtervoegsel in woorden als aanbetalen, onderbetalen en afbetalen. Hoewel we in plaats van achtervoegsel hier beter kunnen spreken van betalen met een voorvoegsel.
Etymologen wijzen bij het woord betalen ook direct naar taal, talen en tal. De oorsprong leggen ze echter verschillend uit. De meesten houden het bij een opsomming van oude en recentere woorden uit binnen- en buitenland. Woorden waar wij wel iets van het woord betalen in herkennen of een verwijzing daarnaar. Zoals in bijvoorbeeld tal en tale, waaruit getal voortkomt. Of tala, wat een ander woord zou zijn voor rekening. En talon en het Engelse tally voor bijvoorbeeld een factuur.
Anderen houden het op het middeleeuwse gebruik van het woord bezalen. Dat zou dan van tal komen, de oorsprong dus van getal. Van bezalen zouden we kunnen zeggen dat wij in de loop van de tijd van de z een t maakten en de Duitsers de be weghalen en een h voor de l plaatsen.
De Duitsers gebruiken dus het werkwoord zahlen. En dan is het leuk te zien dat noordelijke landen vormen van zahlen en (be)talen gebruiken. De Noren bijvoorbeeld betale en de Zweden betala. Terwijl de zuidelijke landen hebben gekozen voor afgeleiden van payer (eigenlijk van het Latijnse pacare).
Zoals gezegd is niet te achterhalen wie (en wanneer) het woord payline bedacht bij het lijntje op de slotmachine. Soms begint een woord gewoon ergens in de spreektaal en verspreidt het zich in de wereld. Soms geleidelijk, soms exponentieel.
Bij het woord payline zal het waarschijnlijk zo zijn gegaan. Op een gegeven moment heeft iemand dat gewoon een logisch woord gevonden voor dat lijntje. Door de onbekendheid van de eerste gebruiker kunnen PR-adviseurs en anderen dat nu gewoon claimen.
