Etymologie: Het woord wedstrijd
30 juni 2021
We kijken deze zomer weer naar veel wedstrijden. En steeds meer mensen gokken op de uitslag van een wedstrijd. Dat is niet zo gek. Het woord wedstrijd komt immers van wedden. Een wedstrijd is een ontmoeting waarbij twee of meer personen of partijen strijden om een uitslag, waar omstanders op kunnen wedden.
Historisch gezien komt het woord wedstrijd inderdaad van twee afzonderlijke woorden: wedden en strijd. En we verklappen alvast dat het van het Duitse wettstreit komt. Dat is echter een woord dat in Duitsland slechts kort in gebruik was. De Duitsers vervingen het door wettkampf. Maar in Nederland was toen wedstrijd al ingevoerd en dat is gebleven.
Het begint dus met twee woorden. Wedden vinden wij natuurlijk het leukst. De oorsprong daarvan ligt waarschijnlijk bij de Romeinen. Hoewel er ook bronnen zijn die het bij het Germaans leggen. De oorspronkelijke woorden liggen echter dicht bij elkaar, zoals wetti, wedde en weddi.
Enkele historici zien dus een verleden in woorden als het Germaanse wadi, dat (onder)pand betekent, en het noordelijk Germaanse (Vikings) weddi, dat op een aanbetaling wijst. Anderen denken ook aan oud-Engelse woorden, waaruit later bijvoorbeeld to wed komt (trouwen = huwelijksbelofte).
Grofweg verwijzen de oude woorden dus naar een belofte of overeenkomst. Het is dan vooral nog een juridische term.
In de 8ste eeuw komen we wetti tegen als een leenovereenkomst bij de aankoop van een huis. Een hypotheek dus. Rond 1100 zien we dat wetten en wedden door elkaar worden gebruikt. In die tijd worden vroege vormen van beide woorden gebruikt voor zaken waarin we weer overeenkomsten en beloftes herkennen. Daarbij zou zelfs al de Duitse zin gebruikt zijn die lijkt op ‘eine Wette abschließen’.
In de 14de eeuw gebruiken handelaren, bij het ontstaan van de Hanzesteden, afgeleiden van de woorden in hun rechtspraak. Wedden staat dan nog steeds voor een belofte. Maar ook voor straf of geldboete. En wat later verwijst het ook naar de boete innende instantie.
Een andere vorm van de oorspronkelijke woorden komt in de 14de eeuw ook in gebruik bij middeleeuwse ridderspelen. Wedden is dan de storting van geld bij een competitie. Het Duitse woord voor competitie (wetbewerb) kwam echter pas in de 16de eeuw in gebruik. In die tijd zien we ook het woord wedstrijd in Nederland verschijnen.
Het woord strijden heeft natuurlijk ook een verleden. Stritan is daarvan de vroegst bekende vorm. Het is in de 8ste eeuw weer eerst een woord uit de juridische wereld. Dan betekent het nog zoiets als een geschil beslechten. Het is een strijd met woorden. Zoals Duitsers met streit later ook beargumenteren bedoelen. Met een fysiek gevecht heeft het dan nog niets te doen.
Er zijn echter historici die in de teksten rond oude vormen van strijden (bijv. Striden, streidan en strida) al iets fysieks zien. Anderen houden het op mondelinge onenigheid of gewoon de omschrijving van een conflict. Het fysieke gevecht komt er bij hen pas rond 1200 bij. Waarschijnlijk eerst als zelfstandig naamwoord bij een strijd die wordt gevoerd. Kort daarna met het werkwoord strijden om het vechten zelf te benoemen.
Rond 1600 komen de woorden wedden en strijden bij elkaar. Ze vormen dan niet alleen het woord wedstrijd. In dezelfde tijd komen andere woorden met het voorvoegsel wed in omloop. Denk aan wedloop, wedrennen voor paardenraces en wedijveren. Ze komen vanuit het Duits naar het Nederlands.
Bijzonder is daarbij dus dat enkele Duitse woorden al niet meer in gebruik zijn, zoals dus wettstreit. En toch ook wel opmerkelijk is dat wij als enige nog een link hebben tussen wedden (gokken op de winst van een deelnemer aan een spel) en het ‘gevecht’ zelf.
Want andere talen gebruiken woorden met een andere achtergrond. De Engelsen bijvoorbeeld hebben het over een match. Dat vroeger zelfs voluit match game heette; twee woorden die nu los gebruikt naar een wedstrijd kunnen verwijzen. De Fransen hebben het over een concours.
In veel vertaalwoordenboeken wordt wedstrijd vertaald naar iets als competitie. Maar bij een wedstrijd denken wij aan twee of meer personen of partijen in één strijd. Bij een competitie is sprake van meerdere wedstrijden. Een enkele wedstrijd noemen we dan soms een competitiewedstrijd. In het Duits is er echter nog wel een vorm van wedden. Zij vertalen competitie naar wetbewerb.
En het leuke van het Nederlands is dat je woorden aan elkaar kunt plakken. In principe zou je dus tegenwoordig een wedwedstrijd kunnen hebben. Maar sportbonden noemen dat, met dezelfde plakmethode, een gokwedstrijd.
Wij hebben onze zinnen gezet op een gokkasten-gokwedstrijd. Daarvoor gaan we nu spelen een double reel slot. Een wedstrijd tussen twee slots op één machine.
