Gokverslaving bestaat niet. Natuurlijk weten we dat het een boute uitspraak is. Toch neigen steeds meer onderzoekers in hun conclusies naar zo’n uitspraak. Al zullen ze de uitspraak ‘gokverslaving bestaat niet’ nooit doen. Daarvoor hebben ze allerlei redenen.
Stel dat je voor dat je een autorit maakt. Je auto is niet in al te beste staat. Eigenlijk zou je de remmen moeten vernieuwen en er zit wat speling in je stuur. Dat van die remmen vertelden ze al bij de garage tijdens de laatste kleine beurt. Ze zeiden dat reparatie nog wel eventjes kon wachten tot de volgende beurt. Dan vraag je ze direct ook even naar de speling in je stuur te kijken.
Je bent lekker onderweg. Wellicht rijd je iets te hard in een bocht. Of komt er een tegenligger op jouw weghelft. Maar door de corrigerende ruk aan je stuur heb je de auto even niet meer onder controle. Wanneer de auto weer doet wat jij wilt, is het al te laat. Je kunt de lantaarnpaal niet meer ontwijken. De voorkant van je auto krult zich er omheen en er spuit direct hete koelvloeistof uit je radiateur.
Geschrokken sta je even later naast je auto. ‘Klote lantaarnpaal’, mompel je. Er komen van alle kanten mensen aangelopen. ‘Gaat het goed met je?’ vragen de meesten. Enkele merken op ‘ja jongen, zo’n lantaarnpaal gaat nu eenmaal niet aan de kant’.
Wanneer je een paar uur later met de taxi thuiskomt kijkt je buurman je vragend aan. ‘Tegen een lantaarnpaal gereden’ roep je als snelle verklaring. Op hetzelfde moment realiseer je je dat het evengoed die boom had kunnen zijn. Die stond immers slechts een paar meter meer naar links. Zonder de speling in je stuur zou je waarschijnlijk die boom hebben geraakt. Wat? Als je remmen goed werkten, kon je waarschijnlijk zelfs die boom ontwijken.
Gokverslaving bestaat niet. Het is als een lantaarnpaal of boom. Dat is wat onderzoekers steeds vaker constateren, maar niet zeggen: gokverslaving is een kwestie van oorzaak, aanleiding en gevolg. En daarbij is gokverslaving hooguit een gevolg.
Even terug naar het auto-ongeluk. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken. We noemden er twee, de gebrekkige remmen en de speling in het stuur. De aanleiding is dat je iets te hard door de bocht reed of de tegenligger die je moest ontwijken. Het gevolg was dat je de lantaarnpaal raakte en je auto total loss reed.
Je had ook het geluk kunnen hebben dat oorzaak en aanleiding een ander gevolg hadden. Dan stond je wellicht even zonder schade stil in de berm, haalde diep adem en reed verder …
Onderzoekers constateren dat er heel veel oorzaken zijn die (kunnen) bijdragen aan een verslaving. Oorzaken zijn vaak onderdeel van grote begrippen. Zoals de kapotte remmen onderdeel zijn van het remsysteem, waartoe de remschijven en remblokjes behoren, de remvloeistof, het rempedaal met zijn stangen en dergelijke.
Zo horen ook de oorzaken die tot verslaving kunnen leiden bij grotere zaken, zoals je genetische opbouw, je sociale omgeving, je levensstijl, je fysieke conditie (medische situatie), traumatische ervaringen en meer.
Judith Grisel merkt zelfs op in haar boek ‘Never enough: The neuroscience and experience of addiction’: er zijn waarschijnlijk evenveel manieren om verslaafd te raken, als er verslaafden zijn.
Onderzoekers kijken tegenwoordig dus anders naar verslaving dan vroeger. Toen was er slechts één oorzaak: een persoon had een zwak karakter. Nu weten we dat er meer oorzaken zijn. Die hoeven echter niet per se tot een specifiek gevolg te leiden. Denk nog maar even terug aan bocht en de tegenligger. Er moet een aanleiding zijn.
Dat is een moment waarin een of meerdere oorzaken en een specifieke situatie tezamen tot een bepaalde actie leiden. Het gevolg daarvan hoeft niet per se schadelijk te zijn. Wanneer een sporter een sportwedstrijd wint is dat immers ook het gevolg van oorzaken (goede training, goede voeding etc) en een aanleiding (de wedstrijd). Zonder wedstrijd geen winnaar.
Bij de auto met gebreken waren er waarschijnlijk veel meer mogelijke oorzaken. Niet alleen de remmen en de speling in het stuur waren een probleem. Aan de versnellingsbak mankeerde ook van alles en zo wist je van nog enkele problemen.
Soms is er na een voorval een duidelijke oorzaak aan te wijzen, vaak zijn het er meerdere. En soms is het een aaneenschakeling van oorzaken zoals bij vallende dominostenen. Dat is bij een verslaving ook het geval.
Daarbij is het echter vaak moeilijk een oorzaak terug te vinden. Omdat het bijvoorbeeld achteraf moeilijk is een dopamine-tekort vast te stellen. Want dat is volgens de huidige opvatting een van de belangrijke oorzaken. Maar het is beslist niet de enige. Volgens dezelfde opvatting is het namelijk vaak een combinatie van oorzaken. Veel conflicten thuis of op het werk kan zo’n oorzaak zijn. Wellicht is het beter te spreken van ‘factoren’ die een rol spelen.
Wanneer alle factoren aanwezig zijn hoeft dat nog niet te leiden tot een gevolg, zoals een verslaving. Er moet een aanleiding zijn. Sommigen noemen dan bijvoorbeeld een langdurige conflict thuis. Maar dat beschouwen wij als een oorzaak. Wij denken bij aanleiding meer als de bekende druppel die de emmer doet overlopen. Een heftige ruzie zou dat wel kunnen zijn.
Wellicht dat iemand dan naar de fles grijpt of zich afreageert op een slot machine. Er moet er dan wel alcohol aanwezig zijn of bekendheid met het spelen op een fruitautomaat. En drinken of spelen leidt niet direct tot een verslaving. Verslaving is een geleidelijk proces. Wanneer de ruzie wordt bijgelegd, of enkele factoren (oorzaken) zijn opgeheven verdwijnt het gevolg.
Drinken of spelen op een slot machine gebeurt in ieder geval niet meer als gevolg van de aanwezige factoren en dezelfde aanleiding.
Gokverslaving bestaat niet door de vele factoren die ervoor een rol spelen. Het eerste deel van die zin is vanzelfsprekend vooral een suggestieve titelkeuze van ons. Maar het tweede deel is wat veel onderzoekers tegenwoordig onderkennen: diverse oorzaken en een aanleiding kunnen tot een verslaving leiden. Bovendien moeten ze dan onder ongunstig omstandigheden langdurige plaatsvinden om een verslaving te ontwikkelen. Tijdens het verslavingsproces kunnen daarbij ook nog andere oorzaken ontstaan of een rol (gaan) spelen. Verslavingsproblematiek onderzoeken is daarmee veel complexer dan in het verleden.
Meerdere onderzoekers blijven daarom vanuit een specifieke verslaving kijken. Dat is makkelijker, levert sneller geld op en overheden zijn er blij mee. Dus vindt de ene onderzoeker dat trauma een grote rol speelt bij gokverslaving (wat dus evengoed een drugsverslaving had kunnen zijn). En ontdekt een andere onderzoeker een andere oorzaak. Wij weten nu dat het nooit één oorzaak is.
Voor bovenstaande tekst is gebruik gemaakt van diverse bronnen, onder andere:
20 juli 2021
