Verlaten casino’s: het casino van Elisabeth Bay
12 oktober 2019
Het verlaten casino van Elisabeth Bay in het zuiden van Namibië ligt ongeveer honderd meter van de Atlantische Oceaan. Je kunt er niet meer naartoe, als je dat al zou willen. Het ligt in een voor burgers afgesloten gebied.
Er waait een stevige wind van land en het is er droog. Daarmee is het een ideaal gebied voor de bruine hyena (strandwolf), rotskreeften en pelsrobben (zeeberen). Dat is echter niet de reden dat het casino van Elisabeth Bay voor veel mensen onbereikbaar is gemaakt.
De geschiedenis van Elisabeth Bay kan niet los worden gezien van de twee nabijgelegen plaatsen Lüderitz en Kolmanskop. Het begint in 1488. In dat jaar vaart de Portugese ontdekkingsreiziger Bartholomeu Dias langs de Afrikaanse westkust. Uiteindelijk zal hij in dat jaar als eerste rond Kaap de Goede Hoop varen.
Eerder al legt hij aan in een baai. Op 24 juli plant hij daar een kruis. Hij noemt de baai, ongeveer 40 km noordelijk van Elisabeth Bay, Angra Pequeña (kleine baai). Het gebied zal daarna honderden jaren ongerept blijven. Hooguit komen er enkele leden van de Koisan, een inheemse bevolkingsgroep in Zuid-Afrika.
Vanaf de 18e eeuw wordt het geleidelijk drukker in Zuidwest Afrika. Eerst gaan Nederlandse kolonisten vanuit Zuid Afrika naar het noorden. Later zijn er ook Engelsen en Duitsers geïnteresseerd in de westkust van Afrika, vooral om handelswaar te halen. Het zijn walvisvaarders en zeehondenjagers die er jagen en hun boten aanleggen in de baaien.
Adolf Lüderitz (1834-1886)
De Duitser Adolf Lüderitz verblijft lange tijd in Noord- en Zuid Amerika. Maar als hij in 1878 het bedrijf van zijn vader overneemt verlegt de rijke tabakshandelaar zijn aandacht naar Afrika. Hij bouwt er fabrieken, bijvoorbeeld in 1881 in Lagos dat dan Engels koloniaal gebied is.
In 1883 stuurt hij Heinrich Vogelsang, een medewerker, op verkenning zuidelijker langs de kust, richting Zuid Afrika. Vogelsang bezoekt de kleine baai en hij bekijkt het gebied er omheen. Lüderitz wordt enthousiast gemaakt voor een aankoop in de hoop dat er delfstoffen in de grond zitten.
Vogelsang koopt voor 100 Engelse pond het gebied van Joseph Frederiks, het hoofd van de Nama een volksstam binnen de Koisan. In datzelfde jaar koopt hij voor 500 pond een aanvullend gebied tot de monding van de Oranjerivier, de huidige grens van Namibië en Zuid-Afrika.
Bij de kleine baai wordt een bescheiden nederzetting opgezet van drie blokhutten en een boerenbedrijf. De Duitse regering geeft militaire steun, maar verder heeft het nog weinig interesse in het eerste Duitse koloniebedrijf. Het lijkt er zelfs op dat de plannen van Lüdertitz een Duitse nederzetting te bouwen worden tegengewerkt. En ook delfstoffen worden niet gevonden.
In 1886 gaat Lüderitz naar het gebied, dat inmiddels als Lüderitzbucht (baai van Lüderitz) zijn naam draagt. In de branding voor de kleine baai loopt zijn boot averij op en Lüderitz verdrinkt voor de kust. Het gebied komt daarna toch tot ontwikkeling.
Om vanuit het binnenland drinkwater en goederen te vervoeren leggen de Duitsers een spoorlijn aan. Twee jaar later in 1908 is de klus geklaard en reizen duizenden Duitse spoorwerkers terug naar hun vaderland.
In datzelfde jaar veegt spoorwegmedewerker Zacherias Lewala zand van het spoor op enkele kilometers van Lüderitzbucht. Hij ziet een glinsterend stuk steen en laat het zien aan August Stauch, een collega die bij diamantbedrijf Beers heeft gewerkt. Enthousiast neemt deze het mee naar Lüderitzbucht.
Er volgen meerdere onderzoeken. Het gebied blijkt de grootste diamantvoorraad ter wereld te hebben. De diamantkoorts is dan al losgebroken. De stad Luderitzbucht stroomt vol met gelukzoekers. In de omgeving van de eerste vondst komt een nieuwe plaats. Het is Kolmanskop. Kort daarna starten de Duitsers ook een mijnbedrijf bij Elisabeth Bay. De driehoek van drie plaatsen zal lange tijd het rijkste gebied van Afrika vormen.
Casino Elisabeth Bay zoals het nu bij staat.
Lüderitzbucht en Kolmanskop krijgen huizen in Duitse stijl en alle gemakken van rijkdom. De champagne vloeit rijkelijk in de hotels, bars, in het theater en op de sportvelden. Bij Elisabeth Bay tonen de mijnwerkers de rijkdom ingetogen. Naast de mijngebouwen en de woonverblijven is er voornamelijk vertier in het in 1910 gebouwde casino. De spelen er onder andere poker en roulette. Het gebouw doet tevens dienst als theater.
Een paar jaar later is het alweer voorbij. Diamant is er nog genoeg, maar de Eerste Wereldoorlog breekt uit. In september 1914 verdrijven de geallieerden de Duitsers naar het binnenland. Burgers vluchten naar de Unie van Zuid Afrika, de republiek die kort na de Boerenoorlog is opgericht. Het gehele diamantgebied komt na de oorlog in beheer bij Zuid Afrika.
In 1919 sticht Ernest Oppenheimer de Consolidated Diamond Mines of Southwest Africa. Zij gaan weer diamanten delven in het gebied. Er wordt tot 1926 enorm geïnvesteerd in infrastructuur. Lüberitz krijgt een elektriciteitscentrale en voor de mijnbouw worden onder andere diamant (sorteer) machines aangeschaft. Het casino van Elisabeth Bay is dan al lang weer in gebruik genomen. De toekomst lijkt rooskleurig.
In 1928 wordt echter een enorme diamantmijn ontdekt bij de monding van de Oranjerivier. Het jaar erop breekt de Grote Depressie uit en een volgende Wereldoorlog werpt zijn schaduw naar voren. Mijnbouw in het gebied lijkt steeds minder levensvatbaar. Geleidelijk bouwt men de werkzaamheden af en in 1948 valt het doek voor de mijnbouw in Lüberitz, Kolmanskop en Elisabeth Bay.
Vanaf 1950 strijden inheemse bewoners van het gebied rondom Leiberitz voor zelfstandigheid. Andere onafhankelijkheidsorganisaties in de omgeving streven hetzelfde doel na. Na vele jaren van oorlog en internationale discussie wordt uiteindelijk op 21 december 1990 een groot gebied het onafhankelijke land Namibië.
De nieuwe regering besteedt 53 miljoen dollar om weer mijnbouw rondom Lüberitz mogelijk te maken. Bij Elisabeth Bay bouwen ze een hele nieuwe diamantmijn. Het casino van Elisabeth Bay gaat voor een derde keer open voor mijnwerkers.
Het plan waar de regering voor tekende was voor tien jaar. Amper zeven jaar na de opening in 1991 sluit de mijn alweer. Het verval zet daarna snel in. Twee jaar later noemen bezoekers van Elisabeth Bay het al een spookstad.
In 2005 gaat Diamantbedrijf De Beers, samen met de regering eigenaar van de mijnen, weer diamanten delven. Maar Kolmanskop en bijvoorbeeld het casino van Elisabeth Bay hebben daar weinig aan.
Het gebied is al vanaf 1908 min of meer een ‘sperrgebiet’, een verboden gebied dat strekt van Lüberitz tot de monding van de Oranjerivier en 100 km land inwaarts. Al met al een gebied ter grootte van de helft van Nederland, maar slechts 3% van de totale oppervlakte van Namibië. Met een vergunning en onder begeleiding mogen toeristen echter het casino van Elisabeth Bay en de omgeving bezoeken.
Lüberitz is een toeristische attractie met Duitse architectuur dat tot historisch erfgoed wordt gerekend. Maar Kolmanshoop en het casino van Elisabeth Bay liggen dus in verboden gebied en sinds 2018 worden daar zelfs onder begeleiding geen bezoekers meer toegelaten.
Want de kans is nog steeds groot dat je een diamant vindt. Die liggen er volgens de verhalen nog steeds voor het oprapen in het zand.
