Etymologie: het woord Poker
17 november 2020
Bij de geschiedenis van poker schreven we dat veel landen de oorsprong van het spel poker claimen. We hebben in dat verhaal twee namen niet genoemd die interessant zijn voor de geschiedenis én de etymologie van het woord poker: Richard F. Foster en Stewart Culin. De tweede ken je wellicht nog uit het bericht over spellen van Indianen. Culin was een gokhistoricus die naar vele landen reisde om informatie over gokspellen te verzamelen. Richard Foster had allerlei beroepen. Hij ging van Schotland naar Amerika om goud te delven, deed daarna van alles en verdiepte zich tenslotte in kaartspellen.
Foster werd een specialist in de geschiedenis van bridge, maar hij wist ook veel van andere spellen. Culin en hij correspondeerde veelvuldig over gokken en Foster schreef daar dan over. Daarbij ging het soms ook over poker en het woord poker. Zijn artikelen zijn beslist interessant en we gebruiken ze hier dan ook mede als bron. Maar voor de etymologie van het woord poker kiezen we uiteindelijk toch voor de opmerking in Oxford’s woordenboek: oorsprong onzeker. Want elk land claimt ook daarvan de oorsprong. Dat maakt het verhaal rond het woord poker echter niet minder leuk.
De Engelsen beweren dat het woord poker komt van hun werkwoord ‘to poke’. Dat betekent zoiets als duwen, steken en porren. Maar het wordt ook gebruikt als opjutten en aansporen. Wellicht vergezocht zien zij daarin een verband met bluffen, wat volgens de Engelsen de essentie is van poker. Even ver gezocht wijzen ze er ook op dat in de beginjaren van pokeren valsspelen bij poker hoorde. En de veel gebruikte magische formule van illusionisten, die een beetje vals spelen met de gedachten van hun toeschouwers, is in die tijd al hocus pocus. Zwaaiend met hun armen en de magische formule uitroepend, leiden zij de aandacht af. Pocus zou dan uiteindelijk poker zijn geworden.
Ierse invloed ligt bij pocus meer voor de hand. Zij kennen het woord Poca, wat zowel wordt gebruikt voor zak als zakje. Hun verklaring is dat een pak kaarten gemakkelijk in een zakje kan. Je kunt het eenvoudig vervoeren en overal spelen. Voor poker heb je immers niet meer nodig dan een spel kaarten. Er zijn geen fiches of bank. Je speelt met geld dat je op zak hebt tegen een andere speler. Ok, hun verklaring dat het woord poker komt van poca vinden we ook vergezocht. Maar feit is dat de grote Ierse emigratiestroom naar de Verenigde Staten rond 1820 plaatsvond. Ongeveer in de periode dus waar historici de Amerikaanse oorsprong van het spel poker leggen.
Een andere theorie blijft in het Engelse taalgebied en het werkwoord ‘to poke’. Zakkenrollers in de achterbuurten van London rond 1800 gebruikten het woord poke om hun buit aan te duiden. Je zou het wellicht terug kunnen vinden in het verhaal Oliver Twist van Charles Dickens, dat in die tijd speelt. Valsspelers bij kaartspellen zouden hun slachtoffers ook poke zijn gaan noemen. Een populair kaartspel poker noemen was daarna nog maar een kleine stap. Maar hoe kwam dat woord dan in Missisippi vragen Fransen zich wellicht terecht af. Zij wijzen op het ooit populaire Franse kaartspel ‘poque’, uitgesproken als pook. De gelijkenis van de woorden poker en poque is volgens hen overduidelijk. Eind 17e eeuw emigreerden Fransen massaal naar Noord-Amerika of ze verbleven er tijdelijk in het kader van het Franse expansiebeleid (koloniseren van landen). Zo kwam het Franse woord poque in Amerika, volgens hen.
De Franse verklaring klinkt interessant en aannemelijk. En de spelregels van het spel poque schijnen ook nog eens op die van poker te lijken. De vroegste referentie komt uit een boek uit 1718, waarvan vrijwel geen exemplaren bewaard zijn gebleven. In de Encyclopedie van Diderot uit 1765 staat een uitgebreide beschrijving van het spel. Daar blijken inderdaad spelovereenkomsten tussen poque en poker. Heb je een paar, een full house of straat dan heb je een poque. Daarna vertel je hoeveel fiches je wilt dat andere spelers inzetten om je poque te zien. Daarna volgt een proces van meegaan, overbieden en bluf.
Tegelijkertijd met poque was er in Frankrijk het spel ‘glic’. De spelregels leken enigszins op elkaar. Glic was echter afgeleid van het Duitse spel ‘pochen’, ook wel het ‘pochenspiel’ genoemd. Dat spel ontstond in de 15e eeuw. Pochen lijkt ook op het woord poker. Stel dat poque is voortgekomen uit glic, dat op pochen is gebaseerd. Dan kunnen de Fransen het wel naar Amerika hebben gebracht, maar dan ligt de oorsprong van het woord poker in Duitsland vinden de Duitsers. Pochen, een woord dat ongeveer tegelijkertijd in Nederland bekend werd, kennen we als opscheppen. Het komt van het zuchtende geluid van iemand die zichzelf op de borst klopt.
Het lijkt er dus op dat het woord poker vanuit het Duitse pochen via het Franse poque naar Amerika ging. Helaas wijzen meerdere historici op een geschiedkundig probleem. Dat een woord of omschrijving in een heruitgave van een boek verschijnt wil niet zeggen dat het in de oorspronkelijke eerste druk stond. Er werden in heruitgaven wijzigingen aangebracht om nieuwe kennis toe te voegen of een onderwerp aan te passen bij de tijdgeest. We zagen dat al bij andere woorden in deze rubriek.
Je kunt er bij een heruitgave dus niet zomaar van uitgaan dat iets ten tijde van de oorspronkelijke uitgave al bekend was. En dus ook geen verbanden leggen met andere historische gebeurtenissen. Zoals bij de Ieren hierboven, een verbinding tussen hun woord poca en de emigratie naar Amerika in ongeveer de tijd dat het woord poker in zwang kwam. Bijkomend probleem is dat ver voor de schriftelijke vastlegging woorden en gebruiken al bestonden. Onze voorouders spraken woorden al uit voor, wellicht honderden jaren later, samenstellers van woordenboeken ze opschreven.
We gaan er dus, zoals we al verklapten, vanuit dat het Oxford’s woordenboek het juiste antwoord heeft gegeven op de vraag naar de oorsprong van het woord poker: oorsprong onzeker. Niet oorsprong onbekend. Er zijn immers verklaringen genoeg. Daar zit er vast eentje bij die historisch juist is, maar wie kan het nog zeggen. Dus vergeten we de oorsprong van het woord. We houden het bij een definitie van het spel:
Poker is een kansspel, gespeeld met kaarten, waarbij je door strategie, bluf en behendigheid probeert je tegenspelers ervan te overtuigen dat je de reeks kaarten met het hoogste puntenaantal in handen hebt.
Met die kennis in gedachten gaan we het spel in praktijk brengen en een spelletje poker spelen.
