Loterijen zijn een van de meest voorkomende vormen van gokken. Ja, lees die zin nog maar eens: loterijen zijn een van de meest voorkomende vormen van gokken. Het blijkt dat de meeste mensen zich er niet van bewust zijn dat een loterij gewoon gokken is.
Leuk om te weten is dat het voor veel overheden een van de meest lucratieve bronnen van inkomsten is. Wereldwijd verdienen overheden ruim 400 miljard dollar/euro aan loterijen. Daarbij zijn landen die er, door hun belastingheffing en regels, veel aan verdienen en andere waar dat minder is.
Er is bij onderzoekers en overheden weinig kennis van de problematiek rond deelnemers aan loterijen. De benodigde gegevens voor marketing en promotie zijn er vanzelfsprekend wel. Die is bijvoorbeeld nodig om nieuwe deelnemers binnen te halen. Maar kennis van bijvoorbeeld gokschade was er niet of nauwelijks.
Dat heeft verschillende oorzaken. Het begint met de bovenstaande opmerking, want ook overheden en onderzoekers zagen loterijen niet of nauwelijks als gokken. Daaraan zou je kunnen toevoegen dat loterijen zo aanwezig zijn in de maatschappij, dat het een gewoonte product is. Terwijl in dat woord ‘gewoonte’ natuurlijk al een gevaar schuilt.
Een andere oorzaak van het ontbreken van kennis over gokschade bij loterijen lag bij de onderzoekers. De weinige onderzoekers die interesse hadden in de problematiek(en) bij loterijen, namen het in hun onderzoek mee in algemene onderzoeken rond gokken. Onderzoeken waarbij dus een loterij een onderdeel was tezamen met bijvoorbeeld roulette of een slot machine.
Uit zulke algemene onderzoeken, waarbij een loterij of hun deelnemers zijn meegenomen, komen opmerkingen die min of meer een eigen leven zijn gaan leiden. Er wordt bijvoorbeeld beweerd dat loterijen populair zijn door hun eenvoud. Maar eenvoud heeft twee kanten; regels en waarschijnlijkheid.
De regels zijn eenvoudig. En details daarvan hoef je vaak niet eens te kennen als je een lot koopt. Het draait dan immers altijd om een getal (eventueel met letters), een postcode of iets dergelijks. Aan eenvoud kleeft echter ook het gebrek aan kennis van kansberekening. Deelnemers weten nauwelijks hoe onwaarschijnlijk hun kans op winst is.
Naast eenvoud speelt publiciteit een rol bij de populariteit van loterijen. Bij die publiciteit gebruiken de marketingafdeling van een loterij en overheden veel van de overige beweringen en aannames uit algemene onderzoeken.
Zo zouden loterijen van alle vormen van gokken de minste gokschade veroorzaken. Mogen Nederlandse loterijen daarom nog wel bekende Nederlanders inzetten en online casino’s niet?
Doordat bij de onderzoeken meerdere gokspellen werden meegenomen, zijn conclusies over loterijen overigens vaak vergelijkingen en geen harde getallen. Het blijft dan bij opmerkingen als ‘het is gebleken dat loterijgokkers veel minder snel probleemgokkers worden dan andere gokkers’.
Een andere opmerking uit onderzoeken is dat loterijen populair zijn omdat deelnemers erbij kunnen dromen van een, op een andere manier, onbereikbare status. Dat dromen, en de concretisering daarvan in wensen, wordt in de reclame voor loterijen benadrukt. Zelfs mensen die weten dat de kans op winnen uiterst klein worden daardoor verleid.
Niet meer van deze tijd, maar daardoor niet per se onwaar, zijn de opmerkingen in enkele onderzoeken over mensen die alleen aan loterijen meedoen. Het zijn vaak ouderen, behorend tot een etnische minderheid, met een lage opleiding en een laag inkomen.
Waarschijnlijk moet je bij zo’n karakterisering onderscheid maken naar land en loterij. Evenals er per land verschillen zijn in populariteit en spelers van online gokspellen zijn die er voor loterijspelers. En het type loterij maakt ook verschil. Een postcodeloterij kun je beschouwen als een loterij waar de gehele bevolking aan zou kunnen meedoen, terwijl een Eurojackpot wellicht vooral oudere mannen aantrekt.
Dat er verschillen zijn bij loterijen blijkt ook uit de algemene onderzoeken. Daarvoor hoef je niet eens ver te kijken. Die verschillen zijn er al in ons omringende landen. In Frankrijk en Italië nemen de vooral traditionele loterijen een bijzondere plaats in onder de bevolking. Het is daar onderdeel van het sociale leven. Terwijl Duitsers ook enthousiast zijn voor loterijen, maar het vooral als individuele deelnemers beleven.
Hierboven staat dat er niet of nauwelijks kennis van gokschade bij loterijen was. Sinds een paar jaar zijn er echter meer onderzoekers die zich specifiek richten op loterijen en de deelnemers daarvan. Dat is niet direct een reden om een gat in de goklucht te springen. Denk maar eens aan de verschillen tussen loterijen, bijvoorbeeld de genoemde postcodeloterij en Eurojackpot. En trek dat door naar de talrijke mogelijkheden in andere landen. Maar er is een begin gemaakt met gericht onderzoek.
In een van die eerste onderzoeken wijzen de onderzoekers op de geringe kans op gokproblemen bij deelnemers. Daardoor lijkt er weinig gokschade; in ieder geval bij het loterij spelende individu. Maar ze waarschuwen dat de totale schade voor de maatschappij, door het veel grotere aantal deelnemers, wel eens aanzienlijk kan zijn en groter dan van casinospellen.
In dezelfde tijd merkt een ander onderzoeksteam op dat loterijen een opstapje kunnen zijn naar andere gokactiviteiten, die wel gemakkelijker tot grotere individuele gokproblemen leiden.
Bij een ander onderzoek schrijft de rapporteur dat als ‘een groot aantal mensen met een klein risico kan leiden tot meer ziektegevallen dan een klein aantal met een hoog risico’. Die opmerking werd een paar jaar eerder al over schade door alcoholgebruik gemaakt. Omdat de totale schade veroorzaakt door veel gezelligheidsdrinkers met weinig risico veel groter bleek dan die van de weinige alcoholisten, bij wie het risico op schade veel groter is.
Uit een onderzoek was overigens al gebleken dat mensen die alleen aan loterijen meedoen minder alcohol gebruikten. Ze zijn ook minder depressief, hebben minder psychologische problemen en dergelijke dan andere gokkers.
In 2018 deed een team Fransen en Canadezen onderzoek naar loterij gokkers in Frankrijk en de Canadese provincie Quebec. Volgens hun gegevens vormt het aantal mensen dat alleen aan loterijen meedoet ruim 70% van alle gokkers in Frankrijk. Die groep uitsluitend loterij gokkers (ULG) bestaat, zowel in Frankrijk als Canada, voornamelijk uit ouderen, vrouwen en niet-studenten.
Ze doen nog veel meer opvallende uitspraken. Bijvoorbeeld in een vergelijking tussen ULG’s en niet-ULG’s (die dus ook andere gokspellen doen). ULG’s blijken dan meer zelfdodingsgedachten te hebben. Maar voor het overige doen ze het in alles (iets) beter.
Uit het onderzoek naar loterij gokkers in Frankrijk en Canada (Quebec), ‘Where Lies the Harm in Lottery Gambling' uit 2018.
5 februari 2023
