Omgevingsbewustzijn in het casino
1 maart 2021
We moesten aan omgevingsbewustzijn denken toen we een onderzoek onder ogen kregen. Bij het onderzoek werd gekeken naar blackjack spelers. Wat gebeurt er als ze een nieuwe kaart krijgen, vroegen de onderzoekers zich af.
Dan gaan ze hoofdrekenen, dat is logisch. De onderzoekers ontdekten echter dat bij de reactie daarop sommige spelers kort naar links keken en anderen kort naar rechts. Waarom?
Het bleek dat blackjackspelers met een hoge waarde aan kaarten vluchtig naar rechts keken. De spelers met een lage waarde in hun hand keken heel kort naar links. Bij de beslissing om een andere kaart te nemen moest steeds de totale waarde worden berekenend. De spelers toonden daarbij telkens de oogreacties.
We dachten dus aan omgevingsbewustzijn, wat in de Engelse taal zo mooi ‘situational awareness’ heet. Het is wat we kennen van James Bond en nog beter van Jason Bourne en Sherlock Holmes. Ze observeren continu hun omgeving. Zij letten op mensen met afwijkend gedrag, op potentieel gevaarlijke situaties en naar mogelijke vluchtwegen als de situatie daartoe aanleiding geeft.
Omgevingsbewustzijn is echter niet alleen handig voor fictieve karakters. Het is een vaardigheid waarin tegenwoordig allerlei vakmensen worden getraind. Bij de politie en militairen is het onderdeel van hun opleiding, maar ook bij verplegend personeel. Daarbij moeten ze zich bewust worden van specifieke zaken in de omgeving die met hun vak samenhangen.
Ze hoeven waarschijnlijk niet, zoals Jason Bourne bij het binnenkomen van een restaurant, direct te zoeken naar mogelijke vluchtwegen. Toch zijn er in meerdere landen al mensen die er veel verder in willen gaan dan puur vakgericht. Met name in de Verenigde Staten verschijnen talrijke boeken met ongeveer de titel ‘observeer en ontdek gevaar voor het plaatsvindt’.
Omgevingsbewustzijn is niet meer of minder dan weten wat er om je heen gebeurt. Het lijkt iets bijzonders wat bijvoorbeeld Jason Bourne doet, bijna bovenmenselijk. De vaardigheid is ook niet per se gemakkelijk, maar voor iedereen te leren. In feite vergt het alleen training, nadat je hebt bepaalt wat voor jou van belang is.
Elke situatie en omgeving bestaat uit allerlei onderdelen, die op zich weer verder zijn onder te verdelen. Een casino bijvoorbeeld heeft blackjack- en pokertafels en daar omheenstoelen, slot machines, een ingang en wellicht meerdere (nood)uitgangen. Er zijn mensen waarbij je vrouwen en mannen kunt onderscheiden, maar ook casino medewerkers en casino bezoekers. Aan de muur kunnen schilderijen hangen. Dat zal versiering zijn. Maar Jason Bourne ziet daarin ook bruikbare slagwapens wanneer die nodig zijn.
Wanneer we als gewone burger een casino binnenstappen zien we heel veel. We zijn het ons in veel gevallen niet bewust. Maar iemand die bijvoorbeeld een moeilijke stoelgang heeft, zal bij het binnenkomen van een nieuw casino eerst kijken waar de wc’s zijn. Dan hoeft hij niet te zoeken op het moment dat de nood hoog is.
Op basis van onze persoonlijke ervaringen zijn er op zo’n manier altijd wel dingen waarvan we ons bewust van willen zijn. Of waar we ongemerkt op letten, doordat we nog niet weten dat we het willen weten.
Omgevingsbewustzijn is dus niet per se een vaardigheid voor huurmoordenaars en geheim agenten. En ook niet voor bepaalde vakgebieden. Het is simpelweg weten wat er om je heen gebeurt. En dat kan voor iedereen handig zijn. Dus ook voor de gokker in een casino of thuis bij het spelen van online roulette of ander spel op afstand. Een van de algemene voordelen is dat je meer bewust wordt van je omgeving en allerter in je activiteiten. Dat laatste helpt bij het nemen van beslissingen.
Denk nog eens aan bovengenoemd onderzoek. We vertelden dat iemand die een nieuwe kaart krijgt, even hoofdrekend en daarna bij een hoge waarde kort naar rechts kijkt. Wanneer je in een omgeving met gokkers zit hoef je niet te kijken of er iemand een pistool bij zich heeft. En spelers die op dat moment geen kaart krijgen zijn ook niet interessant. Je hoeft op dat moment alleen maar even naar die ene persoon te kijken die wel een kaart krijgt.
Natuurlijk is het een slecht voorbeeld. Want je bent in het voorbeeld al aan het spelen. We gaan even terug. Je komt een casino binnen en loopt naar een tafelspel. Er zijn al enkele spelers. Bij de een zie je veel fiches liggen. Je weet nog niet of hij die heeft gewonnen of gekocht. Dus kijk je naar zijn kleding, zijn drankje en de mensen achter hem. Is hij gespannen? Hoe kijkt hij naar de andere spelers? Kijkt hij naar jou als je dichter bij de tafel komt? Probeert hij jou in te schatten of is het een vluchtige blik? Op welke speler let hij? Kijkt hij specifiek naar een andere speler omdat die aan de beurt is of zou het een sterke tegenstander zijn? Enzovoorts.
Zo kijk je ook naar de andere spelers. Er zijn allerlei vragen die je kunt beantwoorden voor je aan het spel begint. Alle antwoorden zijn bedoeld om je kansen in te schatten en je later te helpen bij het spel. Maar welke vragen moet je beantwoorden?
Bij de politieopleiding is de training in omgevingsbewustzijn gericht op hun vakgebied. Daarin wordt een geweldsdreiging meegenomen. Een verpleegster daarentegen traint op dreiging van zorgproblemen. Bij de gokker in het casino kan fysieke dreiging mogelijkheid zijn, maar we gaan er vanuit dat het vooral om de dreiging van een sterke tegenstander gaat.
Voor de politieopleiding en opleiding van ziekenhuispersoneel ligt een trainingsprogramma klaar op basis van ervaringen. Een kant-en-klare training voor omgevingsbewustzijn in het casino of andere gokomgeving bestaat er (nog) niet. Daar zul je dus zelf mee aan de slag moeten. Voor de duidelijkheid, je kent de regels van het spel dat je wilt spelen en hebt ervaring met het spel. Misschien ben je zelfs een heel goede speler. Een aantal onderdelen voor het verkrijgen van omgevingsbewustzijn heb je daardoor al tot je genomen.
Maar wat weet je werkelijk van bijvoorbeeld lichaamstaal, (sociale) psychologie en dergelijke. Dat is de kennis die je helpt bij omgevingsbewustzijn in casino. Het gaat daarbij niet om wat jij hebt bedacht, gekleurde overtuigingen die je hebt aangenomen op basis van enkele persoonlijke waarnemingen. Objectieve kennis is belangrijk. Kennis ontstaan na onderzoek, door het observeren van meerdere mensen in allerlei situaties.
Gelukkig hoef jij niet een halve wetenschapper te worden om de benodigde kennis tot je te nemen. Er zijn diverse bronnen waarmee je snel verder komt. Leuke fenomenen van (sociale) psychologie vind je bijvoorbeeld in populair wetenschappelijke boeken. Alles wat je aan kennis vergaart, zoals dat over de naar links kijkende tegenspeler met de lage kaart, helpt je verder.
Vanzelfsprekend helpt ontwikkeling van omgevingsbewustzijn in alledaagse situaties je ook in de gokomgeving. Je kunt dus, met in gedachten het gokdoel, je ook op die alledaagse omgeving richten bij je training van de vaardigheid.
Kennis van lichaamstaal, (sociale) psychologie en dergelijke blijven belangrijk. Uiteindelijk gaat het echter om die kennis te gebruiken in de omgeving waarin je je bevindt. Een leersysteem dat je kunt gebruiken bij trainingen in omgevingsbewustzijn is de OODA loop (Observe, Orient, Decide and Act) van John Boyd. In het Nederlands zou je die OOBH kunnen noemen (Observeren, Oriënteren, Beslissen en Handelen). Het is een ‘loop’, een procedure die je continu herhaalt.
De eerste twee onderdelen zou je, in omgekeerde volgorde, de kern van omgevingsbewustzijn kunnen noemen. Je oriënteert je in je omgeving. Daarna observeer je die met de kennis die je hebt en de resultaten die je wilt bereiken.
Bij dat observeren is het handig uit te gaan van een zogenaamde baseline. In feite is dat de normale situatie die je mag verwachten in een bepaalde omgeving. De baseline van een casino beschreven we hierboven. In een autogarage verwacht je auto’s, waarvan sommige met open moterkappen en andere op een brug. Er lopen mannen in overalls, sommigen met vet- en olievlekken. Wat afwijkt van de baseline zijn de dingen waar je als eerste op let en voor jezelf vragen bij stelt.
De baseline van de gokomgeving heb je op een gegeven moment vastgesteld. Het hoeft niet af te wijken van wat je verwacht. Maar situaties veranderen. Vraag je dan af wat dat voor gevolg heeft voor de baseline.
Wanneer je de Jason Bourne films kent weet je dat nog twee zaken belangrijk zijn bij omgevingsbewustzijn: ontspannen zijn en improvisatie. Bij ontspannen zijn gaat het niet om een luie houding op de bank. Het is, wat sommigen noemen, een ontspannen alert zijn. Je bent aanwezig en gebruikt al je zintuigen. Het is de ontspannen rustige houding waardoor je niet direct de aandacht op jezelf vestigt. Wanneer je bij binnenkomst in een casino de tegenstanders observeert wil je immers niet onnodige aandacht trekken. Je kijkt zelfverzekerd ontspannen rond en observeert je omgeving.
Improviseren is het spontaan bedenken van iets. Je past het toe wanneer het nodig is. Vooraf kun je je er niet op voor bereiden, maar je moet in een bepaalde situatie wel handelen. Het kan van alles zijn dat past in die situatie. Wellicht gebeurt er iets aan de pokertafel waardoor je ineens veel hoger moet gaan inzetten, een bizarre opmerking maakt of je tegenstander een drankje aanbiedt. Vanzelfsprekend is je improvisatie gericht op het behouden of verbeteren van een voor jou gunstige omgeving.
In films als die van Jason Bourne gaat omgevingsbewustzijn om de grote lijn. De regisseur gebruikt het in de verhaallijn om het karakter en de vaardigheid van Bourne snel neer te zetten. Bij omgevingsbewustzijn in het casino is het de gehele omgeving als je binnenkomt.
Aan de roulette- of pokertafel kijk je in de kleinere omgeving. Omgevingsbewustzijn is dan kijken naar je medespelers, naar afwijkend gedrag en natuurlijk naar die ogen die ineens even kort naar rechts schieten. Dat betekent dreiging, hij heeft een hoge kaart.
