Etymologie: het woord fiche in een veranderende wereld
3 november 2018
Het woord Fiche, wat valt erover te vertellen? In de casinowereld valt op dat alleen Nederlanders en Italianen het woord fiche gebruiken. Spanjaarden kennen een andere vorm, ficha. Alle andere westerse landen spreken van jeton, token, chip, jeton de casino, casino-token en dergelijken.
De Fransen gebruiken het dus niet. Terwijl daar wel de oorsprong ligt van ons woord fiche! Het komt van het Franse werkwoord ficher. Dat betekent zoiets als ordenen, indelen, systematiseren. Maar ook neergooien en volgens sommige woordenboeken zelfs smijten. Best een passende benamen dus.
Bij dat gooien en smijten kunnen we ons wel iets voorstellen. Een fiche is immers een schijfje dat bij bepaalde spelen wordt gebruikt. Bij het vlooienspel zijn het kleine schijfjes zo groot als een eurocent, maar dunner. In het casino zijn het meestal schijven ter grootte van een 2 euro munt, maar dikker.
Overigens hebben oudere bezoekers van Online Casino Ground wellicht ook een beeld bij ordenen en indelen. Een fiche wordt namelijk soms nog gebruikt als benaming voor een kaartje in een Rolodex. Sommige notarissen spreken dan van ficheren als ze hun kaartgegevens op orde brengen.
Het fiche is ook verwant aan een affiche. Ooit kwam dat wellicht voort uit de kaartjes. Het werkwoord afficher betekent weergeven of (ver)tonen. Het afgeleide woord affiche, tegenwoordig de grote gedrukte afbeelding die we ergens ophangen, hebben wij sinds de veramerikanisering van onze taal vervangen door poster.
In Nederlandse casino’s wordt het woord fiche dus nog gebruikt, maar veel vaker spreekt men al van chips. En dat niet alleen bij poker, waar men vanouds het woord chips gebruikt. Waarschijnlijk verdwijnt het woord fiche door de verdergaande globalisering en online spellen sneller dan we denken uit ons taalgebruik.
In het casino gebruiken we fiches. Ze vertegenwoordigen dan een waarde. In veel gevallen is dat een geldwaarde, maar het kan ook een spelwaarde zijn. Bij alle spelen is het zaak zoveel mogelijk fiches te winnen of meer fiches dan je tegenstander.
Token uit Las Vegas
Voor ons zijn het fiches, maar in de meeste buitenlandse casino’s gebruikt men het woord token. We vergeten daarom hier verder het woord fiche en houden het verder bij token. Het leuke van dat woord is dat het volgens sommige taalkundigen is afgeleid van het Nederlandse woord teken. Dat dan weer komt uit een Germaans woord. Maar de discussie over de oorsprong loopt nog en regelmatig zijn er nieuwe verklaringen en anekdotes. De etymologie van het woord token laten we dus verder maar rusten.
Wel is zeker dat het woord token tegenwoordig meerdere betekenissen en gebruiksomgevingen heeft. De token in het casino vertegenwoordigt een waarde, op dezelfde manier als het woord fiche. In een zin als ‘a token of appreciation’ (een teken van waardering) gaat het om gevoelswaarde. Een token kan ook een getal zijn, bijvoorbeeld om een domeinnaam te kunnen verhuizen. En zo zijn er nog veel meer toepassingen.
Vanwege al die gebruiksmogelijkheden wordt er in het dagelijks leven vaak een woord aan toegevoegd. Dan spreken we van casino-token, security token, metro token. In een casino hoef je dat extra woord natuurlijk niet te gebruiken.
Met het woord token wordt zowel verwezen naar het symbool van waarde als naar het schijfje zelf. Vaker dan bij het woord fiche denken we, zeker als we in het buitenland zijn, bij de token aan een muntje. De bumper-car token is een muntje dat je koopt om op de kermis een botsauto te starten. En een laundrette-muntje werkt alleen in de machines van de wasserette.
Zoals we hierboven zagen bij het woord fiche is een casino-token een muntje waarmee we onder andere de waarde van onze inzet bepalen. De werking is daarmee dus omgekeerd aan het muntje van de botsauto of wasmachine. Daar koop je een muntje om een machine te bedienen, wat bij een gokkast vanzelfsprekend ook mogelijk is. Bij een casino-token, een muntje voor je gokinzet, hoop je er meerdere bij te winnen. Die ‘verkoop’ je dan aan het casino in ruil van echte valuta.
Bij muntje denken we aan geldwaarde en de geldwereld. En dat is ook precies waar de token en het fiche zijn ontstaan. We kunnen daarbij heel ver teruggaan. Want ooit begon de geldwereld (of handel) met ruilen. Een kip voor een brood, een brood voor bouwmateriaal, bouwmateriaal voor een ham, een halve ham voor een kippenpoot enzovoort.
Later kwamen er munten en bankbiljetten en ruilden we die met een product of dienst. Bij het gokken werd vanaf dat moment ingezet met geld. Maar ook nog steeds met tokens. Zo’n token kon een botje zijn, een steentje of iets dergelijks. Het vertegenwoordigde een geldwaarde als er om geld werd gespeeld, maar had bij bepaalde spellen ook direct een andere functie. Bijvoorbeeld die van pion.
Geleidelijk kregen die tokens een standaard vorm, bijvoorbeeld alleen steentjes. Dat maakte het rekenen een stuk eenvoudiger. Twee steentjes tegen drie steentjes is immers makkelijker dan tegen drie botjes.
Uit zo’n vaste vorm ontstond in de 18e eeuw het fiche, dat toen werkelijk zo heette. In het begin waren dat kaartjes op naam, die de winnaar van een spel bij zijn tegenstander kon omwisselen in geld. In die vorm bleef het fiche nog lange tijd bestaan naast andere vormen (geldstukken of tokens zoals het steentje).
Halverwege de 19e eeuw ontstond een nieuwe vorm, die al leek op het token zoals we die nu kennen. Het persoonlijke kaartje werd een schijfje met een waarde erop.
Eind 19e eeuw was het schijfje met de naam fiche of token op meerdere plaatsen in de samenleving ingevoerd, ook in de casinowereld. In die tijd werd ook de vendingmachine uitgevonden. Dat zijn apparaten waar je een geldstuk in moet doen om ze te bedienen, zoals een gokmachine of frisdrankautomaat.
Op grote schaal ontwikkelden ‘kruimeldieven’ metalen schijfjes, waarmee ze die apparaten ook konden bedienen. Ter vervanging van geldstukken voerden men om fraude te voorkomen ook voor die apparaten fiches of tokens in. Met honderden kleine uitvindingen in die periode verbeterden de vendingmachines en de detectie van de echte muntstukken en tokens aanzienlijk.
Rechthoekige tokens
In het begin waren de tokens in het casino van klei. Doordat boefjes ook die al snel gingen namaken, moesten casino eigenaren op zoek naar andere materialen. De fraude stopte natuurlijk niet met die andere materialen, zoals metaal en plastic.
Daardoor kwamen er andere vormen, zoals rechthoekige, gekartelde en vergrote tokens. Ze werden verschillend bedrukt, waardoor ze alleen in het betreffende casino bruikbaar waren. De ontwikkelingen van de casino-token werd daarmee een verhaal apart.
Inmiddels hadden casino-eigenaren al lang door dat het nepgeld, wat een token in feite is, voordelen had. Gokkers konden niet snel hun inleg oppakken en het casino uitrennen als ze gingen verliezen, want buiten het casino waren hun fiches niets waard.
Maar vooral bleven bezoekers met de tokens langer doorspelen en zetten ze meer en hoger in. Allerlei psychologisch onderzoek bevestigde dit. Dat hoefde niet eens per se onderzoek te zijn in het casino. Onderzoek naar creditcardgebruik en kortingsbonnen in bijvoorbeeld supermarkten gaven ook inzichten in menselijk gedrag. Die inzichten werden vertaald naar toepassingen in het casino en op andere plaatsen.
Zo’n toepassing is bijvoorbeeld het regelmatig veranderen van de opdruk van tokens. Dit voorkomt frauderen. Maar het heeft ook een hele nieuwe markt aangeboord. De verzamelaars. Zij moeten regelmatig terugkeren naar een casino om het nieuwste token aan hun verzameling te kunnen toevoegen. Een voordelige klantenbinder; de aanschafkosten van een casino-token is minder dan 50 eurocent.
Op de verzamelmarkt geldt zoals overal dat de waarde van een token afhankelijk is van vraag en aanbod. Het is een wereld op zich. Overigens een wereld waar je het woord fiche nauwelijks tegenkomt. Het schijfje uit het casino heet er token of chip.
Je weet nu dat de Fransen het Franse woord fiche zelf niet eens gebruiken! Gek dat wij Nederlanders dat, samen met de Italianen, wel doen. Benieuwd naar de betekenis of herkomst van andere casinogerelateerde begrippen? Lees meteen verder over het woord casino, gokken of loterij!
