Verlaten casino’s: Casino Buyukada
16 september 2021
Op het eiland Buyukada, voor de kust bij Istanbul staat het grootste houten gebouw van Europa. Het gebouw is al enige tijd verlaten en staat op instorten. We plaatsen het hier in de rubriek verlaten casino’s. Daar hoort wel een verhaal bij, we noemen het casino Buyukada.
Hotel Casino Buyukada is gebouwd in opdracht van de Compagnie Internationale des Grands Hôtels (CIGH). Dat bedrijf ontwikkelde als dochteronderneming van Compagnie Internationale des Wagons-Lits (CIWL) luxe hotels in Europa. CIWL kennen we vooral als de organisator van luxe treinreizen, waarvan de Oriënt Express de bekendste is.
Eind 19de eeuw exploiteert CIGH al diverse hotel, sommige met casino’s. Om te profiteren van de Belle Epoque (= mooi tijdperk) bouwt ze een hotel casino op een heuvel op Buyukada (= groot eiland). Het is het grootste eiland van de Prinseneilanden voor de kunst van Istanbul.
Vanaf de heuvel is er over de Zee van Marmara een prachtig uitzicht richting Constantinopel, het huidige Istanbul. Een ideale plek voor de vele welgestelde Europese reizigers die in die tijd met de treinen van CIWL massaal naar Istanbul reizen.
De Levantijnse architect Alexandre Vallaury krijgt de opdracht een luxe hotel met casino te ontwerpen. De in Istanbul geboren Vallaury hoort op dat moment tot de meest gerenommeerde architecten van Turkije, dat dan nog het Ottamaanse Rijk heet.
Vallaury ontwerpt een enorm houten gebouw van 20.000 vierkante meter. In de zij- en midden secties heeft het zes verdiepingen, in de andere secties vijf. Het gebouw krijgt 220 kamers.
De bouw komt in 1898 gereed en het hotel casino Buyukada zal worden ingehuldigd als Prinkipo Palace (= Paleis van het grootste eiland). Er moeten alleen nog enkele vergunningen komen. En die komen niet. Sultan Abdul Hamid II, de leider van het Ottomaanse Rijk, is tegen gokken. Hij geeft geen vergunning en verbiedt de gehele exploitatie van het hotel.
Het gebouw staat vijf jaar leeg. In 1903 verkoopt CIWL het gebouw aan de rijke Griekse bankiersvrouw Eline Zarifi (meisjesnaam Zafiropoulo). Zij is getrouwd met George Zarifi, die met haar vader de bank Zafiropoulo & Zarifi heeft opgezet en meerder handelshuizen bezit.
Ze schenkt het gebouw direct na de aankoop aan het Oecumentisch Patriarchaat van Constantinopel. Die organisatie zet op verzoek van Eline Zarifi het ‘would be’ hotel casino Buyukada in als weeshuis. Het vervangt daarmee een bestaand weeshuis in het huidige Istanbul. Met een dicht bos omgeven gebouw zal het op zijn hoogtepunt 1000 wezen opvangen.
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog wordt in het gebouw een Militaire opleiding gesticht. Later huisvest het een tijdlang verbannen Griekse immigranten. Na die periode, waarbij er altijd wezen bleven, zet het patriarchaat het weeshuis voort.
In 1964 sluit het weeshuis onder druk van de op 29 oktober 1923 opgerichte Republiek Turkije. Officieel vanwege de sanitaire voorzieningen in het gebouw. Maar het is een tijd van politieke spanningen tussen Turkije en Griekenland over Cyprus. Volgens velen is de sluiting vooral pesterij naar Griekse activiteiten in Turkije. Tot de sluiting in 1964 zijn dan 5800 Grieks-orthodoxe wezen opgevangen.
Het vervallen weeshuis
Wat ooit hotel casino Buyukada moest worden staat nog op de heuvel. Woeste zeewinden hebben het echter geteisterd. De zinderende zomers en ijskoude winters doen daarbij ook geen goed. Bij een grote brand in 1980 stort bovendien het grootste deel van het dak in.
Het historische grootste houten gebouw van Europa is na ruim 50 jaar leegstand verworden tot een spookhuis. Waar kraaien neerstrijken op de randen van vele gaten in de inmiddels saaie bruine gevel.
Eline Zarifi en haar familie behoorde tot de Grieks-orthodoxe minderheid in Istanbul. Die gemeenschap zet zich na de sluiting van het weeshuis al jaren in voor de redding van het historische erfgoed uit de Belle Epoque. Ze ondervindt daarbij in aanvang veel tegenwerking van de Turkse overheid.
In 2010 betwist die zelfs het eigendom van het Oecumenisch Patriarchaat. Het eigendom wordt afgenomen door de Turkse Directoraat-Generaal van Stichtingen. Maar na tussenkomst van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens teruggegeven. Vanaf dat moment lijkt de Turkse regering bereid mee te werken aan herstel, vanuit historisch en cultureel belang. Mede omdat het een van de weinige overgebleven houten gebouwen is op het eiland.
Maar diverse erfgoed organisaties hebben het houten gebouw ook op hun doelenlijst geplaatst. In april 2012 kondigen enkele kranten aan dat het gebouw zal worden gerestaureerd om er een internationaal milieu-instituut te huisvesten. Daarna is het echter alweer lange tijd stil.
In 2018 vraagt de aartsbisschop van Constantinopel en de oecumenische patriarch Bartholomeus I hulp aan president Erdogan. Daarmee komt er weer aandacht voor een mogelijke restauratie. Daarvoor moet vanzelfsprekend eerst geld op tafel komen.
De benodigde bedragen verschillen nogal in de verslagen van de betreffende organisaties. Die lopen uiteen van 40 miljoen tot 80 miljoen euro voor een volledige restauratie. In de tussentijd is met 70 mensen in augustus 2020 gestart met restaureren.
Een bestemming lijkt er nog niet te zijn. Dus wie weet dat ooit hotel casino Buyukada nog een leven wordt ingeblazen. Dat we na ongeveer 125 jaar eindelijk roulette kunnen spelen op het grootste eiland voor de kust van Istanbul.
