Woorden uit de gokomgeving in het dagelijks leven
9 april 2023
Spelers van gokspelletjes zijn gewend aan woorden uit de gokomgeving. Veel van die woorden komen uit het Engels, overgewaaid vanuit de Verenigde Staten. Meerdere van die woorden uit de gokomgeving kun je nu ook in het dagelijks leven tegenkomen. Soms in specifieke bedrijfstakken. Maar steeds meer ook in de dagelijkse omgang, bijvoorbeeld doordat we gemakkelijk woorden oppakken uit Angelsaksische films en series.
Een heel duidelijke verbinding met de gokomgeving bestaat bij het woord Pokerface. Het slaat op de ondoorgrondelijke gezichtsuitdrukking, waarop je iemands gedachten of gevoelens niet kunt aflezen. Poker is een jong kaartspel. De geschiedenis gaat terug tot begin 19de eeuw. Vrij snel na de introductie van het spel ging men het woord Pokerface gebruiken.
Bij het pokeren ging het vanzelfsprekend om het uitdrukkingsloze gezicht waarop iemand de waarde van zijn kaarten niet prijsgaf. In het dagelijks leven wordt het tegenwoordig ook gebruikt bij een neutrale gezichtsuitdrukking. Daarmee hoeft iemand niet bewust gedachten of gevoelens te verbergen. De uitdrukking kan ook worden veroorzaakt door gebrek aan emotie, een aandoening (bijv. depressie), verveling of onbegrip bij iets dat wordt verteld.
Een ander woord dat inmiddels in het dagelijks leven is doorgedrongen is Jackpot. Het komt ook voort uit het pokerspel. De pot is de totale inleg en Jack is de boer, waarvan je er een paar moest hebben om te beginnen met wedden.
De jackpot is later ook in andere gokspellen gekomen. Soms letterlijk, bijvoorbeeld bij slot machines waarbij het vaak een extreem hoge prijs is in vergelijking met de overige uitbetalingen. Bij loterijen is het ook letterlijk de hoogste prijs.
In het dagelijks leven wordt het vooral figuurlijk gebruikt. Dan kan het nog steeds op een waarde voordeel slaan. Maar dat hoeft niet. In het algemeen gaat het dan in het dagelijks leven om een onverwacht voordeel.
Gimmick is een woord dat in het dagelijks leven kwam via de reclamewereld. Daar ging men bij producten een gimmick toevoegen, later werd het een premium. Een gimmick is vooral iets waardoor een product opvalt, terwijl een premium een extraatje is. Tegenwoordig is het handig als de toevoeging beide rollen vervult.
Maar het woord gimmick komt oorspronkelijk uit de gokomgeving. Het was een mechanisch apparaat dat zodanig was gekoppeld aan een gokapparaat dat het gokapparaat oneerlijk kon worden bestuurd. Buiten het zicht van de spelers vanzelfsprekend. Het geheime apparaat had ook andere namen, maar gimmick was het meest gebruikelijk.
Het vermoeden bestaat dat de gimmick oorspronkelijk werd ingezet om aandacht te trekken. Maar geleidelijk ging men het, vanaf begin 20ste eeuw, voor de minder fraaie doeleinden gebruiken.
Een woord dat vooralsnog in een specifieke bedrijfstak wordt gebruikt is Crapshoot. Accountants, bedrijfsanalisten, beurshandelaren en dergelijke gebruiken het wanneer het resultaat van iets niet voorspelbaar is. Dat kan de waarde van een aandeel zijn, de toekomst van een bedrijf bij een overname of een andere transactie.
In Nederland slaat crapshoot vooral op de onvoorspelbaarheid. In sommige Engelstalige landen gebruikt men het ook voor de onzinnigheid van iets. Ze kennen daarvoor ook het woord Crap. Maar dat kan dan ook nog andere betekenissen hebben.
In het woord Crap in Crapshoot herkennen we echter wel het gokspel Craps waaruit het is voortgekomen. Toen het woord voor het eerst werd gebruikt, eind 19de eeuw, was dat nog duidelijker. Want toen schreef men het als “crap shoot” en sloeg het op het gooien van de dobbelstenen. Het gooien of schieten (shoot) van die dobbelstenen zorgde voor een onvoorspelbare uitkomst.
Sommige lezers zullen het schieten van dobbelstenen, in plaats van gooien, vreemd en niet-Nederlands vinden. Maar er bestaat zelfs een spel dat ‘dobbelsteen schieten’ heet. Daarbij schiet men in een soort sjoelbak met knikkers tegen houten blokjes waarop dobbelstenen liggen. Bij raak schieten valt de dobbelsteen en toont het een aantal punten. De speler met het hoogste aantal punten wint.
Een woord dat ook zijn weg heeft gevonden in, vooral de zakelijke en financiële, wereld is Blue Chip. Daar wordt het gebruikt voor bedrijven die het heel goed doen en winstgevend zijn. Voor de aandelen van die bedrijven gebruikt men dan ook de term blue chip-aandelen.
Het gebruik komt uit poker en enkele andere kaartspellen. Het blauwe fiche had daar meestal de hoogste waarde. In de financiële omgeving wordt het dus gebruikt voor een hoge winstgevendheid. Maar het kan daar ook aangeven dat een bedrijf kwaliteit levert en betrouwbaar is.
Die betrouwbaarheid toont het dan o.a. door winstgevend te zijnm min of meer onafhankelijk van de omgeving. Lange tijd waren Shell en ING in Nederland blue chip-bedrijven.
Aboveboard is een woord dat je af en toe hoort op de Zuidas in Amsterdam. Daar zitten de grote accounts- en advocatenkantoren, en internationale bedrijven. Wanneer we het woord Aboveboard vertalen naar ‘boven of op tafel’ wordt al iets van de betekenis zichtbaar. Bij die betekenis denken we ook direct aan de uitdrukking ‘de kaarten op tafel’.
Het komt inderdaad uit de omgeving van kaartspellen. Al in de 16de eeuw legde men de kaarten op tafel, oftewel aboveboard. Met de kaarten op tafel, of boven het bord, kan men moeilijk vals spelen. Het woord betekent dus eerlijk, open(lijk) en zonder bedrog of valsheid.
Het gebruik van aboveboard begon dus ooit als letterlijke handeling. Maar het woord kreeg geleidelijk een variant van kaarten naar juridische of financiële documenten. Die in figuurlijke zin ook niet per se op tafel hoeven te liggen.
Het is vrij zeker dat bovenstaande lijst groter is. En anders wordt het uitgebreider. Nederland is, zeker in de grote steden, aan het verengelsen. Bij sommige faculteiten op universiteiten is gebruik van Engels al verplicht. En in steden als Amsterdam, Rotterdam en Utrecht spreken medewerkers in de horeca je vaak aan in het Engels. Niet omdat ze denken dat jij een Engelse toerist bent, maar omdat ze zelf de Nederlandse taal niet machtig zijn.
Wanneer steeds meer mensen in Nederland regelmatig Engels spreken, zullen woorden min of meer vanzelf in de Nederlandse taal terecht komen. Of in een Nederlands gesprek worden gebruikt. Het is dan echter niet meer vanzelfsprekend dat al die nieuwe woorden uit de gokomgeving komen.
